Tekst źródłowy strony Zamek (Dobra, powiat łobeski)

__NOTOC__
{{Zabytek|170 z dnia [[25 lutego]] [[1957]]}}
{{Obiekt infobox
|obiekt              = Zamek w Dobrej 
|zabytek=
|obiekt_grafika      = Dobra_Nowogardzka_Zamek.jpg
|grafika_opis        = 
|nazwa_niemiecka     = 
|nazwa_dawna         = 
|lokalizacja         = 
|projektant          = 
|data_budowy         = [[XIII wiek]]
|mapa_link           = http://maps.google.com/maps?q=Nowogardzka,+Dobra,+Zachodniopomorskie,+Polska&hl=pl&ie=UTF8&ll=53.588022,15.31374&spn=0.025627,0.066047&sll=54.171127,16.053686&sspn=0.050544,0.132093&vpsrc=6&hnear=Nowogardzka,+72-210+Dobra,+%C5%82obeski,+Zachodniopomorskie,+Polska&t=h&z=15
}}
'''Zamek w [[Dobra (powiat łobeski)|Dobrej]]''' położony jest na wzgórzu, w północnym krańcu miasta, u wylotu wytyczonej po łuku szosy do [[Nowogard]]u.<br />

Dzieje zamku – obecnie w stanie ruiny - sięgają drugiej połowy [[XIII wiek]]u. Budowę zapoczątkował Przybysław II z Parchimia, który otrzymał Dobrą jako lenno od margrabiów brandenburskich. Pierwotny zamek założony był na rzucie nieregularnego czworoboku murów obronnych z murowanym skrzydłem mieszkalnym zamykającym dziedziniec od zachodu.<br />
 
Na koniec [[XIV wiek]]u. przypada rozbudowa zamku, której podjął się Gerhard von Dewitz. Wzniesiono wówczas skrzydło południowe i bramne (wschodnie) oraz drugi obwód murów obronnych u podnóża wzniesienia, z narożną wieżą o strategicznej funkcji obrony traktu na Nowogard. Masywna wieża pełniła też rolę więzienia zamkowego. Układ przestrzenny i system obronny założenia nawiązywały do typu zamku joannickiego, w szczególności [[Zamek (Swobnica)|zamku]] w Swobnicy a rozmach przedsięwzięcia przyczynił się do powstania najpotężniejszego w [[XV wiek]]u świeckiego zamku rycerskiego w księstwie.<br />
[[Plik:Dobra (powiat łobeski) Widok z ruin zamku.JPG|300px|right|thumb|Widok z ruin zamku]]
Z średniowiecznego rozplanowania do dziś zachowały się tylko fragmenty zewnętrznego obwodu murów obronnych, ujmujące wzgórze od strony zachodniej, północnej i częściowo wschodniej oraz dolna część kamienno - ceglanej bryły wieży. Najwyższe zachowane partie murów sięgają do 6 m wysokości, jednakowa grubość muru wynosi 1,5 m. Natomiast mury wewnętrzne warowni zostały częściowo wtopione w kolejną rozbudowę zamku, która nastąpiła około roku [[1538]], kiedy to zamek uzyskał reprezentacyjną formę wczesnorenesansowej rezydencji magnackiej, zachowującej jednakże cechy budowli obronnej.<br />
 
Z fundacji [[Jobst I von Dewitz|Jobsta I von Dewitza]] wzniesiono dwa ceglane, monumentalne budynki, równoległe do siebie i zamykające wybrukowany dziedziniec od północy (Stary Dom) i południa (Nowy Dom). Rozplanowane były na wydłużonych prostokątnych rzutach o jednotraktowych wnętrzach. Prostopadłościenne, trójkondygnacyjne bryły dominowały w całości rozplanowania siedziby szlacheckiej - nadal o formie zamkniętego czworoboku zabudowań. Fasady zwrócono ku wewnętrznemu brukowanemu dziedzińcowi. W formie szczątkowej zachowały się do dziś, tworząc trwałą ruinę, świadczącą o dawnej świetności rodu.<br />
 
Budynek północny, pierwotnie łączył funkcje mieszkalne z gospodarczymi. Obecnie zachowany jest po obrysie murów tylko w części zachodniej, z czytelną obszerną salą (o wym.: 6,30 x 12,10 m), przekrytą pierwotnie sklepieniem gwiaździstym o bogatym profilowaniu żeber. Sala ogrzewana była kominkiem (widoczny relikt ceglanego węgarka) i oświetlana jedynym oknem w szczytowej ścianie zachodniej.<br />
 
Zdecydowanie bogatszą oprawę architektoniczną otrzymało drugie, reprezentacyjne skrzydło mieszkalne, oddalone od pierwszego o 10 m. Widoczne współcześnie ruiny to pozostałości elewacji dziedzińcowej (fasadowej), zachowanej w obrębie całej swej pierwotnej długości (32 m) i wysokości (z ubytkami w koronie murów). W rzucie czytelny jest pierwotny, prostokątny obrys bryły, który komplikuje się w rysunku fasady, z cofniętą środkową częścią muru w stosunku do lica bocznych partii fasady. Utworzona w ten sposób nisza zamknięta została monumentalną arkadą o półkolistym wykroju, równą wysokości fasady. Z obu stron arkady umieszczono wewnętrzne spiralne klatki schodowe, łączące wszystkie kondygnacje – obie zachowane reliktowo do dziś.<br />
 
Wnętrze przyziemia Nowego Domu dzieliło się na środkowy hall (sień) i dwie wielkie sale po jego bokach. Pomieszczenia mieszkalne mieściły się na dwóch piętrach. Źródła wymieniają  „13 pokoi, dwie duże sale i dwie złote komnaty”. Obecnie na murach wewnętrznych czytelny jest reliktowy układ kominków (pierwotnie o bogato profilowanych węgarach) i przewodów dymowych.<br />
[[Plik:Zamek Dobra powiat łobeski.JPG|200px|right|thumb|Zamek w Dobrej, 2013.]] 
Cechą charakterystyczną elewacji obu skrzydeł zamkowych jest asymetryczność rozkładu elementów wystroju i różnorodność kształtów i wielkości okien (także biforyjnych). Wśród nich wyróżniają się szczególnie dekoracyjne wykroje kotarowe, a ozdobność kształtu podkreślają laskowe obramienia ościeży przechodzące w formę półkolistych i trójlistnych zwieńczeń. Otynkowane elewacje obu budynków wzbogaca, nałożona dekoracja z powtarzającym się motywem rombowej siatki, co nawiązuje do ceramicznych zdobień (z zendrówki) lic elewacji ceglanych.<br />
 
Najstarszy znany widok zamku z drugiej połowy [[XVIII wiek]]u dokumentuje oryginalną ornamentację niezachowanych części bryły Nowego Domu, która wzorowana była na bogatych, późnogotyckich laskowaniach południowego skrzydła zamku szczecińskiego, przebudowanego w latach [[1530]]-[[1538]].<br />

Ogłoszone w [[1572]] roku bankructwo bankierskiego rodu [[Loitz (rodzina)|Loitzów]] miało katastrofalny wpływ na sytuację finansową Dewitzów, gwałtownie kończąc okres rozkwitu rodu i rezydencji, po zaledwie trzydziestu latach funkcjonowania po rozbudowie. Szybki proces niszczenia zamku był też skutkiem działań wojny trzydziestoletniej ([[1618]]-[[1648]]).<br />
 
W ciągu [[XVII wiek]]u stan techniczny obu skrzydeł ulegał stałej destrukcji, mimo licznych procesów sądowych oskarżających kolejnych dziedziczących członków rodu o zaniedbanie ojcowizny. Ostatnią próbę ratowania zamku podjął Joachim Baltazar von Dewitz chcąc kupić w [[1696]] roku cały zamek, by go całkowicie odnowić. Jednakże zdecydowany sprzeciw współwłaścicieli, obawiających się stracić prawa należne szlachcie zamkowej, uniemożliwił podjęcie jakiekolwiek działań naprawczych.<br />
 
Do końca [[XVIII wiek]]u zamek pozostawał ruiną. W [[1808]] roku [[Dewitz (rodzina)|Dewitzowie]] ostatecznie sprzedali majątek w Dobrej. W tym też roku część zamku wysadzono w powietrze by uzyskać materiał budowlany. Na rycinie z [[1846]] roku prezentującej romantyczny widok ruin - oba skrzydła są już tylko otwartymi reliktami ścian zewnętrznych, w malowniczym otoczeniu zieleni.<br />

Od początku [[XX wiek]]u świadomość historycznej, zabytkowej i krajobrazowej wartości ruin dyktowała objęcie ich zabiegami konserwatorskimi. W [[1906]] roku ówczesny właściciel Henryk von Diest postarał się o dotację państwową na renowację obiektu, do której dołożył także środki własne. Prace prowadzono z ramienia powiatowej inspekcji budowlanej w Nowogardzie. Inwentaryzację pomiarowo – rysunkową z widokami elewacji wykonał [[Hugo Lemcke]] – inwentaryzator zabytków Pomorza Zachodniego.<br />

I i II wojna światowa nie wywarła ujemnych skutków na Dobrej. W latach 60. [[XX wiek]]u założono stopnie prowadzące na porośnięte starodrzewem wzniesienie oraz ustawiono ławki, tworząc teren rekreacyjny dla turystów, wytyczono trasy krajoznawczo – edukacyjne. Przeprowadzono też szczegółowe badania archeologiczno - architektoniczne poszerzające wiedzę o historycznych przekształceniach obiektu.
<gallery widths=160 heights=180 perrow=3>
Plik:Dobra (powiat łobeski) Ruiny zamku02.JPG
Plik:Dobra (powiat łobeski) Ruiny zamku03.JPG
Plik:Dobra (powiat łobeski) Ruiny zamku04.JPG
</gallery>

{{Przypisy}}
==Bibliografia== 
* Lemcke, H. Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, H. IX, Kreis Naugard, Stettin 1910, s. 167–172.
* Miler, Z. Dobra i okolice. Przewodnik, Szczecin 1998.
* Radacki, Z. Średniowieczne zamki Pomorza Zachodniego, Warszawa 1976, s. 177–183.
* Radacki, Z. Ruina zamku w Dobrej, dokumentacja historyczna, Szczecin 1964, zbiory Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie.
* Dziurla, H. Architektura świecka na Pomorzu Zachodnim w XVI i XVII w. W: Sztuka Pomorza Zachodniego. Red. Z. Świechowski, Warszawa 1973.
{{AutorP|[[Użytkownik:Kamila Wójcik|Kamila Wójcik]]}}
[[Kategoria:Pomeranica]]
[[Kategoria:Pomeranica - Zabytki]]
[[Kategoria:Pomeranica - Zamki i pałace]]
[[Kategoria:Dobra (powiat łobeski)]]
[[Kategoria:Powiat łobeski]]
{{DEFAULTSORT: Dobra (powiat łobeski)}}
[[Kategoria:Pomeranica FB]]