Kościół św. Jana Ewangelisty

Kościół św. Jana Ewangelisty w Szczecinie
Kościół pw. św. Jana Ewangelisty, dawniej poświęcony Janowi Chrzcicielowi
Nazwa niemiecka	St. Johannes der Täufer Kirche (Johanniskirche)
Wyznanie	XIII wiek-XVI wiek - rzymskokatolickie XVI-1945 – luterańskie po 1945 - rzymskokatolickie
Parafia	XIII-XVI kościół klasztorny 2. poł XVI-XVII wiek kościół szpitalny (luterański) od 1678 i w ciągu XVIII wieku kościół gminy luterańskiej i garnizonowy 1817-ok.1880 gmina luterańska św. Mikołaja-św. Jana (Nicolai-Johannis Gemeinde), i równolegle kościół garnizonowy z przerwami na remonty i konserwację od 1957 kościół klasztorny; od 16 lutego 1974 także parafialny - Parafia św. Jana Ewangelisty
Data budowy	XIII wiek/ XIV wiek
Data poświęcenia	po przekazaniu księżom pallotynom: pierwsza msza katolicka - 24 listopada 1957 poświęcenie kościoła - 15 listopada 1959 poświęcenie domu mieszkalnego - 13 września 1986
Budulec	cegła

Płyta grobowa Hinrika i Gertrudy Rabenstorpów (1378)

Kościół św. Jana Ewangelisty w Szczecinie – gotycki, nieorientowany kościół pofranciszkański położony przy ulicy Św. Ducha w Szczecinie (do 1957 roku pod średniowiecznym wezwaniem św. Jana Chrzciciela). Jest jedynym zachowanym obiektem po klasztorze założonym w tym miejscu przez Zakon Franciszkanów pod koniec XIII wieku.
Kościół św. Jana Ewangelisty w dniu 15 stycznia 2017 roku dekretem arcybiskupa Andrzeja Dzięgi, metropolity szczecińsko-kamieńskiego, otrzymał oficjalnie tytuł kościoła morskiego .

Historia kościoła klasztornego pw. św. Jana Chrzciciela

Franciszkanie, inaczej minoryci-bracia mniejsi, zwani także bosonogimi mnichami, a przez szczecinian od noszonych przez nich szarych habitów - szarymi mnichami, przybyli do Szczecina ok. 1240 roku z Westfalii, z ówczesnej prowincji Kolonia (Provincia Colonia). W kolejnych latach Franciszkanie zakładali swoje klasztory w Gryficach (przed 1264), Choszcznie (po 1285) i Pyrzycach (1286) - to na prawym brzegu Odry, a także w Greifswaldzie (1242) i Prenzlau (ok. 1250) - na lewym. W XIV wieku powstał kolejny klasztor w Drawsku Pomorskim (po 1350), a w XVI wieku w Güstrow (1509). Powstanie na terenie prowincji kolońskiej, a także na terenie prowincji saskiej dużej ilości klasztorów spowodowało ich podział na mniejsze okręgi zwane kustodiami. Już w XIII wieku wśród 12 kustodii, należących do prowincji saskiej, wymieniana jest szczecińska, obejmująca swoim zwierzchnictwem całe ówczesne Pomorze. Stąd też uważa się, że kustosz franciszkanów, działających na terenie Pomorza, posiadał siedzibę na terenie klasztoru przy dzisiejszym kościele św. Jana Ewangelisty w Szczecinie.
Działkę pod zabudowę podarował franciszkanom sołtys szczeciński Heinekin Barfoth Pierwotny klasztor oraz kościół poświęcony św. Janowi Chrzcicielowi był zapewne drewniany. Natomiast pierwsza murowana orientowana świątynia powstała już ok. 1250 roku. Po 1280 roku wskutek przebudowy pomostu Długiego na most Długi (pons longus, 1283), istniejący tam port stracił swoje znaczenie, a całość terenu wokół klasztoru włączono w miejski system obronny. Obszar wokół kościoła św. Jana, tj. teren przyległy do nieistniejącej obecnie dolnej części ulicy Sołtysiej i północnej części obecnej ulicy Świętego Ducha, a także przyległy do nieistniejącej ulicy Königsstraße i Mönchenbrückstraße, przez dłuższy czas określany był zbiorczym mianem „Obok Braci” (apud frates, 1308), lub „Przy Braciach” (iuxta fratres, 1325), także „Obok Braci Mniejszych” (iuxta fratres minores, 1326). W międzyczasie, ok. 1318 roku przeniesiono na nowe miejsce starą bramę Świętego Ducha. Z czasem nazwa „Obok Szarych Braci Mniejszych” przeszła na ulicę przyległą bezpośrednio do kościoła św. Jana, czyli obecną ulicę Św. Ducha: „ulica braci mniejszych /minorytów/” (platea fratrum minorum, 1345), „przy mnichach” (bi den monneken, 1402).

Dzieje kościoła w okresie przedreformacyjnym

Kościół klasztorny św. Jana Chrzciciela pod koniec XVI w.
B. - Pomost Mniszy; F. - Targ Piątkowy; G. - Ulica Świętego Ducha; M. - Ulica Pomostu Mniszego; R. - Psia Góra; S. - Ulica Sołtysia

Budowę obecnego kościoła zorientowanego w kierunku północno-wschodnim, gdyż wcześniej obok powstała droga, a potem ulica prowadząca do nowej Bramy św. Ducha, rozpoczęto w pierwszej połowie XIV wieku, a czas tej budowy historyk i konserwator zabytków Hans Lutsch podzielił na trzy etapy. W pierwszym etapie na początku XIV w. powstało jednonawowe, 3-przęsłowe zamknięcie chóru zakonnego (prezbiterium), z częścią centralną zakończoną poligonalnie siedmioma ścianami dziesięcioboku i pokryte krzyżowym sklepieniem. W drugim etapie powstał korpus główny składający się z trójnawowej hali o 7 przęsłach pokryty sklepieniem gwiaździstym i wsparty na 12 pełnych ośmiobocznych filarach i czterech półfilarach, w części zachodniej z pozoru wyglądającej na zakończoną dwoma nawami. W efekcie w drugiej połowie XIV wieku powstała bezwieżowa halowa świątynia , posadowiona na murach romańskiego kościoła ze szczytem zachodnim udekorowanym 9 wieżyczkami (fialami, czyli sterczynami), i ozdobiona po zewnętrznej stronie, a także na wewnątrznych ścianach prezbiterium fryzem o motywach liści winnej latorośli. W trzecim etapie, ok. połowy XV wieku wzdłuż korpusu nawy dobudowano 10 kaplic (6 od strony północnej i 4 od południowej), usytuowanych pomiędzy mocno wysuniętymi na zewnątrz przyporami, i pokrytych spadzistym dachem i krzyżowym sklepieniem. Szczyt wschodni kościoła ozdobiony był czterema sterczynami, a pośrodku dachu umieszczono sygnaturkę wzywającą mnichów na modlitwy, widoczną na najstarszych widokach kościoła z końca XVI w., której obecne położenie i wygląd zawdzięczamy pracom remontowym wykonanym w latach 1700-1701. Mnisi nie posiadali co prawda własnej parafii, ale ich kościół pełnił rolę kościoła kazalniczego dla mieszkańców całego miasta.
Większość naszej wiedzy o szczecińskich franciszkanach pochodzi z informacji o datkach pieniężnych i rzeczowych poczynionych na rzecz szarych mnichów. Najstarszą jest zapis z 1271 roku, według którego Otto von Ramin , przekazując klasztorowi cysterek darowiznę 3 ówczesnych marek (1½ Pfund Münze), jednocześnie przeznaczył z tej kwoty po swojej śmierci 4 bochenki dziennie dla klasztoru franciszkanów (prawdopodobnie oznacza to, iż von Ramin zapewnił sobie tym samym pochówek w tym kościele). Rudolf, syn Geveke, w 1308 r. ofiarował braciom 2 marki, a powroźnik Hermann w 1313 r. przekazał Heinrichowi Perlenberg jednoroczny dochód z domu w wysokości 5 marek na rzecz mnichów na przeciąg 5 lat. Dietrich Lüneburg przekazał im 8 szefli zboża (ok. 0,5 tony), które gwardian Otto Misner odstąpił następnie w 1345 r. Michaelisowi de Puls. Odnotowano również liczne zapisy testamentowe, m. in. mieszczanin z Lubeki Nicolaus Vrowede zapisał klasztorowi 3 marki w 1289 r., podobnie w 1308, w 1381. W 1393 r. Cecylia, wdowa po Christianie Reze udając się na pielgrzymkę do Rzymu, przeznaczyła m. in także dla szarych mnichów 20 marek na tzw. wieczną lampę w kościele i 5 marek na prowadzenie dalszej rozbudowy klasztoru. Z kolei Hans Dunker w 1428 roku ofiarował wdowie po Nasmerze Bolte 200 marek z [dochodów] ze swego domu przy ul. Odrzańskiej „na potrzeby wspaniałej kaplicy [w kościele], który należał do mnichów” (uppe ere Capelle Behuf, de se to den Moniken heft). W 1500 r. 6 guldenów, również na budowę, ofiarował franciszkanom Martin Bocholtm a niejaka Anna Farenholz świadczenie zapewniające mnichom jedną parę butów i ok. 250 g wosku na świece. Martin Strummel przepisał w przypadku swojej śmierci na rzecz klasztoru dom i dwie budy przy Wielkiej Tkackiej, a Nicolaus Bolte w 1511 zapisał 4 guldeny na odprawianie jutrzni i nabożeństw oraz za zapis w tzw. księdze zgonów. Kolejny datek odnotowano jeszcze w 1514.

Średniowieczne płyty nagrobne

Niezależnie od datków z obsługi religijnej szczecinian, a także darowizn i przekazów testamentowych, co wywoływało liczne spory z duchowieństwem kościołów parafialnych , zakonnicy czerpali dochody z licznych pochówków wewnątrz kościoła, czego dowodem są jeszcze dzisiaj zachowane w całości lub we fragmentach średniowieczne płyty nagrobne. Wyrwane z posadzki podczas remontu kościoła pod koniec XIX wieku zostały zawieszone w kaplicach nawy bocznej.
W trakcie remontu kościoła w 1958 roku wymontowane z wnętrza liczne całe i zachowane we fragmentach płyty nagrobne zwalono bezładnie na stos na terenie przyległym do północnej elewacji prezbiterium, a następnie ułożono wzdłuż budynku świątyni. Aż do jesieni 2004 roku płyty stanowiły pokrycie chodnika przy ulicy Św. Ducha na wysokości prezbiterium. Popękane i zadeptywane uległy w międzyczasie znacznemu zniszczeniu. Około dziesięciu z nich przeniesiono na zachodni dziedziniec kościelny, gdzie przeleżały kolejne dwa lata. Następnie część z nich ok. 2006 roku ponownie umieszczono we wnętrzu kościoła, w tym płytę inskrypcyjną Benigny Schening i jej dzieci z 1676 roku, którą ułożono w posadzce nawy północnej, przy ścianie wschodniej. Po skończeniu remontu kościoła w 2013 roku zachowane średniowieczne i barokowe płyty nagrobne zostały ponownie zawieszone na ścianach kaplic północnych. Najstarszą z nich, płytę nagrobną pary małżeńskiej Hinrika i Gertrudy Rabenstorpów z 1378 roku, umieszczono obecnie w dawnej kaplicy Bractwa Panny Marii z Dragør.
Niektóre z nich zostały użyte wtórnie w XVII i XVIII wieku po zakryciu pierwotnych napisów lub wykuciu nowych na odwrotnej stronie płyty. Treść zachowanych napisów większości z nich znamy z opisu 16 płyt, sporządzonego pod koniec XIX wieku przez niemieckiego historyka i konserwatora zabytków Hugo Lemckego, i opublikowanego w Monatsblätter, czasopiśmie Towarzystwa Historii Pomorza i Starożytności:

• płyta nagrobna Heinricha o nieustalonym nazwisku (a), według autora wspomnianej wyżej publikacji, Lemckego pochowano pod nią w 1338 roku Henryka de Monte , prawdopodobnie jednego z członków rodu Barvotów, zwanych wówczas Panami z Góry (de Monte), noszących później nazwisko von Ramin (Henricus de Monte lub de Rambin [Ramin]). Była to najstarsza w kościele, a także w Szczecinie płyta nagrobna. Na obramowaniu płyty widniała gotycka inskrypcja: ANO•DNI•MCCCXXXVIII•VI•ID’•Apr’•O•HENR’•DE•••• (w roku Pańskim 1338 w 6. dniu przed połową miesiąca /9 kwietnia/ zmarł Heinrich von...) ;
• płyta nagrobna z 1378 roku – pary małżeńskiej Hinrika i Gertrudy Rabenstorpów (b), pochodzących zapewne z kupieckiej rodziny. Najstarsza obecnie zachowana w kościele płyta nagrobna - umieszczona jest na bocznej lewej ścianie dawnej kaplicy Bractwa Panny Marii z Dragør usytuowanej po północnej stronie kościoła (do niedawna zwanej „kaplicą morską”, nr 6 na rzucie kościoła z 1901). W trakcie remontu wnętrza kościoła w 1841 roku płytę rozłupano w poprzek i obie połówki ułożono w różnych miejscach podłogi. ;
• płyta nagrobna z 1412 roku – należąca do Otto Jageteuffela (c), burmistrza Szczecina i założyciela fundacji zwanej Kolegium Jageteufla. Według Paula Friedeborna napis na obramowaniu płyty brzmiał „Anno•d(omi)ni•m•ccc•xII•feria•sexta•post•festum•nativitatis•christi•obiit•venerabilis•vir•otto•jageduuel•pie•memorie•fundator•collegii•” (w roku Pańskim 1412 w 6. dniu po dniu Bożego Narodzenia zmarł czcigodny Otto Jageteufel człowiek pobożnej pamięci, założyciel Kolegium); W 1898 roku leżała w posadzce w środkowym przejściu (?), i można było wówczas odczytać tylko początek napisu: „anno•d(omi)ni•m•ccc•” i pośrodku „...tatis”, w miejscu, gdzie winno być napisane „nativitatis” wygląd i forma zapisu wskazuje na początek XV wieku);
• płyta nagrobna z początku XV wieku – prawdopodobnie należała do zmarłego w 1426 roku rajcy miejskiego Alberta van Borke (d). Płyta co prawda nie posiadała w zapisie daty, ale w fragmencie zachowanego napisu czytamy: „albertus•van•borken•de•... van•borken•”. ;
• płyta nagrobna z początku XV wieku – podobnie jak poprzednia była anonimowa (e), ale posiadała dwa rzędy niepełnych napisów, jeden o treści „an(n)o•d(omin)i•m•cccc•xxvIII” z datą roczną „1428”, i drugi o treści „kath...”, zapewne stanowiący część żeńskiego imienia „Katharina” (Katarzyna);
• płyta nagrobna, która posiadała dwie różne inskrypcje (f), pierwotną o anonimowej treści „anno•d(omi)ni•m•ccccxlIII ip(s)a•Die•s(anc)ti•leonardi•” z datą roczną „1443”, oraz drugą należącą do nieznanej nam rodziny Schermekow pochodzącą co najmniej z końca XV wieku o z zapisem w dwóch rzędach o treści „hans•schermekows•” i „tews•schermekows•”;
• kolejna płyta nagrobna posiadała trzy różne napisy, wszystkie pochodzące z drugiej połowy XV wieku (g). Pierwszy został wykonany na obramowaniu płyty, jak to było w zwyczaju w średniowieczu, ale w miejscu, gdzie widniało nazwisko płyta została odcięta. Treść zachowanej inskrypcji wraz datą roczną „1475” zawierała następującą treść „anno•d(omi)ni•m•cccc•lxxv•sabato•ante•d(omi)•ca(m) mi(sericord)ia•d(omi)ni•o(biit) wendele•vxor•johannis•- - - rauit•sibi observanda•p(er)petue•in•honore•dei•orate•p(ro)•eis•” (W roku Pańskim 1475 w sobotę przed świętem miłosierdzia [pierwsza niedzielę po Wielkanocy] ... zmarła Wendelina żona Johannisa ...). Według Lemckego z niepełnego zakończenia napisu wynika, że oprócz brakującego nazwiska męża zmarłej w treści inskrypcji występowało kolejne nazwisko osoby, która ofiarowała kościołowi ofiarę za duszę zmarłej. Druga inskrypcja umieszczona powyżej usytuowanego w środku płyty znaku rodowego, podobnie zresztą jak trzecia w kolejności, została zapisana wypukłą minuskułą: „hic•lapis•pertinet•petro•schulte(n)•et•suis•heredibus•†” (ten kamień jest miejscem spoczynku Piotra Schulte) – z tego co wiemy, to Peter Schulte, rajca miejski zmarł w 1496 roku. Jak zauważył tu Hugo Lemcke od pierwszego pogrzebu minęło zaledwie 21 lat. Z trzeciego napisu udało się odczytać tylko początek: „hic•lapis•pertinet•... b•....”, gdyż pozostała treść w ciągu wieków uległa zatarciu stopami wiernych. Obecnie jest to jedna z dwóch płyt (prawa), zawieszonych pod chórem muzycznym w płd.-wsch. części kościoła (nr 14 na rzucie kościoła z 1901);
• płyta nagrobna z niewyraźnym zarysem męskiej postaci najprawdopodobniej pochodząca jeszcze z XV wieku (h) z pozostałością końcówki napisu: „orate•pro•eis• i początkiem XVII-wiecznej inskrypcji o treści DISER•STEIN VND B(EGREBNIS)...;
• niedatowana płyta nagrobna z XV w. użyta czerokrotnie do pokrycia grobu zmarłych – jest drugim w całości zachowanym obecnie kamieniem grobowym w kościele. Pierwszy odczytany niepełny napis na obramowaniu brzmiał: „vigilia•penthecostes•nicolaus ryke” (wigilia Zesłania Ducha Świętego Mikołaj Ryke). Według Lemckego rodzina Ryke, także Rike, została w Szczecinie odnotowana już na początku XIV wieku, a we wcześniejszych dokumentach pisanych po łacinie określana jako Dives (co odpowiada w jęz. śr.-dln.-niem. określeniu „bogaty”). Z drugiego zapisu zachował się tylko początek: „† iste•lapis•pertinet• – – –”, natomiast nazwisko i inne dane, podobnie jak w trzecim zapisie: „hic•lapis•pertinet•” (ten kamień ten jest miejscem spoczynku...), gdzie najbardziej czytelna była litera „r” i umieszczony pośrodku znak rodowy, już się nie pojawiają. Po dwustu latach kamień został ponownie użyty. Zanim trafiła na szczytową ścianę pod chórem muzycznym w płd. zachodniej części kościoła (nr 11 na rzucie kościoła z 1901), położona była w posadzce przy wejściu wschodnim do nawy północnej. Na płycie widnieje czytelny napis: „BENIGNA SCHENINGS VNDT IHR•KINDER•V•DERER•KINDER ANNO•1•6•7•6•” (Benigna Schening i jej dzieci i ich dzieci w roku Pańskim 1676);
• płyta nagrobna z XV wieku w dwóch kawałkach (i), rozcięta podczas wyrywania z posadzki w trakcie ostatniego remontu przed 1898 rokiem. Po jednej stronie jednego z nich, na obramowaniu znajdował się napis wykonany gotycką minuskułą: „disse•sten•hort•hans•jakoppe•vnd” (ten kamień należy do Hansa Jakopa); ciąg dalszy tego napisu na drugim kawałku brzmiał: „annen siner husfrowe(n) vn(d) ere(n) rechten eruen.” ([i] jego żony Anny i jego prawowitych spadkobierców). Na jego odwrotnej stronie zachował sie początek napisu z XVII wieku: „DIESER•STEIN•VND•BEGREBNVS•GEHORET•PAWEL•(VND)•ANNA-BA” (Kamień ten i grobowiec należy [do] Pawła i Anny Ba), niestety ciąg dalszy był całkowicie nieczytelny;
• płyta nagrobna z 1503 roku – w jej środkowej części zachował się kolisty napis, którego zakończenie nie jest czytelne (j): „hic•lapis•p(er)tinet•mateo•neueline – ” (ten kamień jest miejscem spoczynku Mateusza Newelinga), ale posiada dodatek „proconsul”. Skądinąd wiemy, że wymieniony tu Matthaeus Neweling był burmistrzem Szczecina i zmarł w 1503 roku. Natomiast z późniejszego zapisu wynika, iż burmistrz miał bez mała 200 lat spokoju o czym świadczy umieszczenie na płycie kolejnego napisu: „D(ieser) S(tein) V(nd) B(egrebnis) G(ehört) H(errn) LORENTZ•EWEN•V(nd) S(einer) EL(ichen) H(ausfrauen)•ELISABET•TEWSIN•V(nd) SOL•IN•20•IAR•NACH•DES•LETZTEN•TODE•NICHT•OVNET WERDEN•ANNO•1701” (Ten kamień i grobowiec należy [do] pana Wawrzyńca Ewena i jego małżonki Elżbiety Tewsin i nie powinien być otwierany w ciągu 20 lat od ostatnio zmarłego 1701). Płyta obecnie umieszczona jest na prawej bocznej ścianie kaplicy po północnej stronie kościoła (kaplica nr 9 na rzucie kościoła z 1901);
  

- Średniowieczne płyty nagrobne, w tym wtórnie użyte

Płyta Henryka de Monte, 1338 (a)

Płyta Rabenstorpów, 1378 (b)

Płyta Petera Schulte (g) (Johannis..., 1475; wtórnie użyta-Schulte,1496)

Płyta Nicolausa Ryke, XIV w. (h) (wtórnie użyta- Benigna Schening, 1676)

Płyta Newelinga, 1503 (j) (wtórnie użyta-Lorenz Ewen 1701)

• kolejna płyta nagrobna, podobnie jak poprzednia, była również z początku XVI wieku (k), i została wykorzystana po pierwszym pochówku jeszcze dwa razy. Pierwotna inskrypcja brzmiała: „hic•lapis•p(er)tinet•marquarto•holsten•orate•deum•pro•eo †.” (ten kamień jest miejscem spoczynku Marquarda Holsta [proszą] o modlitwę do Boga). Pośrodku zachował się znak rodowy. Z kolei pierwszy z późniejszych napisów bez daty rocznej, podobnie zresztą jak kolejny, brzmiał: „MICHEL•MILLERN•VNDT•SEINER•EHELINEN•HAVSFRAWEN•ENGEL•WITTEN•GEHORET•DIESER•STEIN•VNDT•GRAB.” (Kamień ten i grób należą do Michała Millera i jego małżonki Anieli Witt). Drugi napis na tym kamieniu brzmiał: „DIESER•STEIN•VND•BEGREBNUS•GEHORET•PETER•LANDTGRAF•VND•SEINER•ELICHGEN•HAVSFRAWEN•ERTMVT•PANTZERS•VND•IHRER•BEIDER•
  EHELEIBLICHEN•KINDERN•AVCH•SEINE•KINDER•ERSTER•EHE•GEORG•VND•PETER•LANDTGRAFEN.” (Kamień ten i grób należą do piotra Landgrafa i jego małżonki Ertmut Pantzer i jego dzieci z tego małżeństwa i jego dzieci z pierwszej żony Jerzego i Piotra Landgrafa.);
  
• płyta nagrobna, podobnie jak poprzednia datowana na XVI wiek (l), i przecięta przez środek kolistego napisu wykonanego gotycką minuskułą, z którego zachował się początek napisu: „dieser stein vnd”; prawdopodobnie z końca ostatniej dziesiątki lat tego stulecia pochodziła druga inskrypcja pisana w poprzek tej płyty renesansową antykwą: „Diser stein vnd begrebnvs gehort Sivert.....” (kamień ten i grobowiec należy do Siverta..... /o nieznanym nazwisku/);
• ostatnia z opisanych przez Lemckego średniowiecznych płyt nagrobnych posiadała niepełną datę roczną (m), i według niego z końca XVI wieku, o czym świadczy napis wykuty w poprzek płyty nad umieszczonym pod nim herbem rodowym: „Diser Stein vnd Begrebnvs hort Mattes marxwartt vnd Gerdrut passowen siner Husfrowen irer kinder ao ɍ md” – (kamień ten i grobowiec należy do Mateusza Markwarta i dzieci jego małżonki Gerdrut Passow roku Pańskiego 1500).
  

Dzieje kościoła od XVI w. do 1. poł. XX wieku

Kościół św. Jana Chrzciciela od strony prezbiterium w 1860 roku

Kościół św. Jana ok. 1900

Kościół św. Jana ok. 1900

Podczas reformacji zakonnicy opuścili klasztor 1527 roku, a parafianie i duchowni w większości przyjęli reformy Lutra. Od tej chwili, aż do 1945 kościół był świątynią ewangelicką (luterańską). W II połowie XVI wieku budynki klasztorne zmieniono na szpital św. Jana, zaś kościół dalej służył celom religijnym. W 1604 roku kościół otrzymał nowy dzwon odlany przez ludwisarza Roloffa Classena (Klassena) ze Szczecina. Od 1678 roku stał się również świątynią garnizonową. Jednocześnie, z powodu pogarszającego się stanu budowli, kościół kilkakrotnie był remontowany, m.in. w 1682 roku po zniszczeniach w trakcie oblężenia z 1677 roku, a także w latach 1700-1701, stąd też w jednym z dokumentów garnizonu szczecińskiego z 1742 roku odnotowano, że budynek kościoła jest w dobrym stanie. Stan ten zmieniła okupacja francuska w latach 1806-1813, kiedy to kościół po usunięciu wyposażenia został zamieniony na magazyn siana. Dzięki projektowi odbudowy wykonanego przez Karla Friedricha Schinkla, który co prawda zrealizowano dopiero po kilkunastu latach, a także osobistemu zainteresowaniu się złym stanem kościoła przez następcę tronu Fryderyka Wilhelma, po remoncie wykonanym w latach 1834-1837, kościół ponownie poświęcono 23 kwietnia 1837 roku i oddano na potrzeby garnizonu szczecińskiego oraz nowopowstałej w 1816 roku gminy luterańskiej św. Mikołaja i św. Jana (Nicolai-Johannis Gemeinde). Nowopowstała gmina kontynuowała remonty, m. in. w roku 1838 postawiono nową kaplicę po południowej stronie prezbiterium, którą w drugiej połowie XIX wieku przebudowano na zakrystię. Niestety kolejne remonty z lat 1841, 1864 i w 1878, kiedy naprawiono więźbę dachową i pokrycie dachu niewiele pomogły. Co prawda nabożeństwa w dalszym ciągu się odbywały , mimo to na polecenie nadzoru budowlanego kościół ostatecznie zamknięto w 1899 roku ponieważ władze uznały, iż jego posadowienie na bagnistym gruncie grozi zawaleniem (do dnia dzisiejszego niektóre filary w kościele są wyraźnie odchylone od pionu).
Dzięki zdecydowanej postawie konserwatora zabytków prowincji Pomorze prof. Hugo Lemckego, który wiele energii poświęcił sprawie utrzymania i odnowy kościoła, rada miasta Szczecina przyjęła w 1911 roku statut lokalny (Ortsstatut) zaliczający kościół św. Jana do obiektów szczególnie chronionych, co w konsekwencji uratowało świątynię przed ew. sprzedaniem, a potem zburzeniem. Prace polegające początkowo na uprzątnięciu i oczyszczeniu kościoła przerwała I wojna światowa, a użytkownikiem budynku został Czerwony Krzyż. Dopiero w sierpniu 1929 roku rozpoczęto w kościele prace badawcze i konserwatorskie, w wyniku których w latach 1932-34 według planów prof. Georga Rütha z Drezna przeprowadzono prace restauracyjne, m.in. w nawie głównej połączono stalowymi klamrami filary odchylające się od pionu. Zabezpieczona w ten sposób budowla miała odtąd pełnić funkcje kulturalne, czemu przeszkodził wybuch kolejnej wojny światowej. Ostatecznie w jego wnętrzu powstał magazyn dekoracji teatralnych. Kościół praktycznie nie uszkodzony przetrwał bombardowania lotnictwa alianckiego.

Tab. 1. Proboszczowie w okresie protestanckim

Kościół św. Jana w 1905

Kościół św. Jana w 1905

Od wprowadzenia reformacji na Pomorzu w kościele św. Jana do 1945 roku urzędowali następujący proboszczowie  :

	Proboszcz	Lata urzędowania	uwagi
1.	Nikolaus Röhlius	1527–1564
2.	Laurentius Schulze	1565–1595
3.	Balthasar Seeger	1596–1625
4.	Balthasar Cöller	1626–1637
5.	Sebastian Wolfgang Höpfner	1637–1666
6.	Joachim Friedrich Lilius	1667–1676
7.	Jakob Winnemer	1678
8.	Balthasar Bleccius	1678–1695
9.	Peter Bluth	1695–1705
10.	Augustin Gottlieb Burmeister	1705–1714
11.	Johann Friedrich Jänecke	1715–1729
12.	Johann Christoph Schinmeier	1730–1737
13.	Henrich Maricius Titius	1738
14.	Johann Hinsche	1738–1755
15.	Anton Philipp Christian Hoyer	1756–1758
16.	Daniel David Matthäus	1759–1765
17.	Gottlieb David Matthäus	1766–1774
18.	Johann Benjamin Blancke	1768–1767
19.	Christian Bergemann	1768–1769
20.	Ernst Friedrich Damerow	1769–1810
21.	Christian Siegfried Löper	1775–1813
22.	Michael Gottlieb Brunnemann	1817–1842
23.	Friedrich Franz Theodor Fischer	1818–1827
24.	Johann Anton Gustav Teschendorf	1827–1875
25.	Friedrich Wilhelm Karl Alexander Mehring	1842–1846
26.	Jakob Friedrich Christoph Budy	1846–1854
27.	Karl Friedrich Wilhelm Collier	1854–1855
28.	Hermann Wilhelm Friedrichs	1856–1892
29.	Karl Eduard Alexander Müller	1875–1900
30.	Gustav Stephani	1893–1910
31.	Richard Karl Eduard Braun	1902–1908
32.	Karl Jahnke	1909–1939
33.	Fritz Kopp	1910–1934
34.	Georg Lindner	1935–1945

- Wnętrze dawnego kościoła św. Jana

Widok nawy głównej w kierunku wschodnim, 1. dekada XX w.

Południowa nawa boczna, 1. dekada XX w.

Nawa główna jako magazyn, 1. dekada XX w.

Nawa główna jako magazyn, lata 20. XX w.

Kościół w trakcie prac badawczych, 1929

Zabytkowa chrzcielnica, 1931

Widok z empory zachodniej, 1931

Płyty nagrobne z okresu poreformacyjnego

• Płyta grobowca z 1676 roku, która pokrywała oddzielny grobowiec (grób), przygotowany dla kaznodziejów kościoła św. Jana głoszących Słowo Boże w kościele (n). Płytę ozdobiono długim napisem, jak było to w zwyczaju w XVII wieku, w formie łacińskiego dystychu. Podobnie jak w przypadku wielu innych płyt nagrobnych wyjętych z posadzki w trakcie remontu kościoła pod koniec XIX wieku, również tej płycie odcięto część prawej strony i oddzielono fragment dolnej części, nie uszkadzając na szczęście zbyt wiele słów. Treść napisu brzmiała:
  

„PASTOR (CINERES) • HAEC COLLIGIT VRNA VIA(TIM), • QVAE PROVISORVM • GRATIA GRATA FVI(T) • PRAEFVERE • REBVS COENOBII•S•JOH • ET „CONBENDOHVIC MONVMENTO • SEPVLCRALI • POST NATVM CHRISTVM • ANNO MDCLXXVI • JOHANNES SCHMIDT • CHRISTIANUVS STRAVSS • SENATORES SENIORES • DAVID KEILSCHWING • THEODORVS SCHERENBERG • SCABINI AEDILES”
i dalej na małym fragmencie kamienia:
„CHRISTIANVS MAAS M(ercator) • VILLICI • JACOBVS PAETZIG MER(cator) • GREGORIVS SCHULTZEN.....”
Częściowo zachowane dwa fragmenty większej płyty, z tego część z większym fragmentem napisu pęknięta na pół, zostały zawieszone na ścianach dwóch kaplic po północnej stronie nawy głównej (lewa strona kaplicy nr 8 i lewa strona kaplicy nr 9 na rzucie kościoła z 1901).

- Dwa fragmenty płyty nagrobnej kaznodziejów kościoła św. Jana

Większy fragment napisu, 1676 (n)

Mniejszy fragment napisu, 1676 (n)

• zmiany, jakie zaszły w późniejszym czasie w dekoracji płyt nagrobnych płaskim reliefem z symbolem śmierci, czyli trupią czaszkę z dwoma skrzyżowanymi piszczelami i liściem palmy przedstawiała płyta z XVII wieku z niezbyt czytelną datą roczną (o), i inskrypcją napisaną w poprzek płyty: „(DIESER STEIN VND BEGREBNVS (GEHORT JV)RGEN KRUGERN BURG ......ANTLER ALHIR VND SEINER HAVSFRAV ELISABETH ......S WIE AVCH IHREN BE KINDERN ANNO 16(..)” (Kamień ten i grobowiec należy do mieszczanina Jurgena Krugera [...] i jego małżonki Elisabeth [...] a także do ich dzieci roku Pańskiego 16..). W dolnej części płyty umieszczono sentencję: „SELIG SIND DIE TODTEN ᴂ.” (Błogosławieni są odtąd umarli)
  

- Kościół św. Jana po zniszczeniach II wojny światowej

Zniszczone prezbiterium od południa, 1946

Kościół od zachodu, 1948

Fragment ołtarza w zniszczonej absydzie, 1948

Zniszczenia w jednej z kaplic nawy głównej, 1948

Kościół wśród ruin Starego Miasta, 1950

Kościół pw. św. Jana Ewangelisty i kompleks klasztorny po II wojnie światowej

Kościół św. Jana Ewangelisty - cegiełka na odbudowę ze zniszczeń wojennych

Dziedziniec kościelny od strony wschodniej

Historyczne wyposażenie kościoła nie zachowało się. W latach 1957-1958 przeprowadzono kapitalny remont obiektu po zniszczeniach wojennych. Kościół został przekazany księżom pallotynom ze Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego, pełniąc od tej pory jako świątynia zakonna funkcję kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty. Przy kościele Księża Pallotyni w kompleksie klasztornym prowadzą diecezjalne duszpasterstwo Ludzi Morza i ośrodek „Stella Maris” (Seamen's Club Szczecin) oraz Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie przy ulicy Pokoju 77. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ub. wieku w zachodniej części kościoła pod obecnym chórem muzycznym księża pallotyni użyczyli miejsca na odprawianie nabożeństw grekokatolickich.
W latach 2007-2013 przy pomocy środków pochodzących z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego, a także przekazanych przez samorząd Województwa Zachodniopomorskiego przywrócono kościołowi dawną świetność i znaczenie, dzięki czemu stał się jednym z najcenniejszych i najpiękniejszych zabytków sakralnych naszego miasta zachowując oryginalną formę gotyckiego kościoła. Z XV i XVI w. pochodzą szczególnie cenne polichromie we wnętrzu kościoła. Przedstawiają one chłopca z herbem Szczecina oraz Maryję w mandorli w otoczeniu świętych (I ćwierćwiecze XV w.), mistyczne zaślubiny św. Katarzyny (druga ćwierć XV w.), sceny z biskupem przy ołtarzu (I ćwierćwiecze XVI w.) oraz ornament roślinny (II połowa XV w.). Na ścianach kaplic powieszono średniowieczne i barokowe płyty nagrobne, w tym wtórnie użyte, z których najstarszą jest płyta nagrobna pary małżeńskiej Hinrika i Gertrudy Rabenstorpów z 1378. W prezbiterium zachował się gotycki fryz z motywem winnej latorośli.
Kościół znajduje się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego.

Zagospodarowanie wnętrza kościoła przed rokiem 1944 i po odbudowie ze zniszczeń II wojny światowej

Północna część absydy

Prezbiterium

Widok ogólny prezbiterium, 1964

Widok ogólny prezbiterium, 2015

Południowa część absydy

Babtysterium w posadzce przed prezbiterium

Nie posiadamy żadnych informacji dotyczących średniowiecznego wyposażenia prezbiterium. Z zachowanych fotografii z końca XIX wieku znamy lokalizację dwóch ołtarzy, dużego usytuowanego pośrodku wschodniej części absydy, i małego położonego na styku prezbiterium i nawy głównej. Takie usytuowanie małego ołtarza było prawdopodobnie nawiązaniem do rozwiązania, jakie stosowano w większości średniowiecznych kościołów, także klasztornych, gdzie ołtarze pw. św. Krzyża (altare s. crucis, altare laicorum) usytuowane były pod łukiem tęczowym przed ścianą lektorium, w miejscu rozgraniczenia chóru kapłańskiego i nawy głównej, czyli przestrzeni przeznaczonej dla zakonników i wiernych. Całe wnętrze prezbiterium podzielone zostało na dwie strefy oddzielone wspomnianym już gotyckim fryzem. Wzdłuż ścian dolnej strefy ciągną się arkadowe nisze, które w przeszłości stanowiły rodzaj sedilii przeznaczonych dla zakonników. Prawdopodobnie w 2. połowie XV wieku po obu stronach absydy powstały dwa portale. W górnej strefie prezbiterium znajdują się okna, z których trzy obecnie wypełnione są witrażami projektu ks. Jana Młyńczaka SAC przedstawiającymi w kolejności „powołanie św. Jana i św. Jakuba na apostołów”, „Ostatnią Wieczerzę” i „św. Jana na wyspie Patmos”.
Projekt wspólczesnego wystroju wnętrza prezbiterium wykonała pracownia malarstwa ściennego, mozaiki i witrażu prof. Jana Piaseckiego z Poznania. Jego dziełem jest ołtarz główny – „Ukrzyżowanie” zrealizowany w 1964 roku z metaloplastyki przez rzeźbiarza Józefa Murlewskiego. Ołtarz główny zaprojektowany został przez prof. Jana Piaseckiego z Poznania, a wykonany przez Józefa Murlewskiego w latach sześćdziesiątych XX w. Pozostałe wyposażenie prezbiterium (ołtarz posoborowy, bogato zdobione zakrycie mensy ołtarza, krzyż, ambona, lichtarze itp.) zaprojektował prof. Romuald Sołtys.

Rzut przyziemia kościoła św. Jana Ewangelisty

Korpus nawy

Widok nawy głównej

Jednolita przestrzeń hali podzielonej na trzy części początkowo miała wygląd prostej w wyrazie świątyni zakonnej. Wygląd wnętrza z czasem zmieniło dobudowanie kaplic i powstanie wielobarwnych ozdób malarskich na ścianach i filarach. Na drugim filarze po północnej stronie nawy umieszczona została kazalnica. Po wprowadzeniu reformacji z dawnego wyposażenia nawy głównej praktycznie nic nie zostało. Częśc płyt nagrobnych w posadzce zostało wykorzystanych wtórnie. W późniejszym okresie, w drugiej połowie XVII wieku, po dokonaniu remontu polegającego m.in. na zamalowaniu dawnych gotyckich polichromii i pokryciu scian tynkami, kościól św. Jana Chrzciciela stał się kościołem garnizonowym, w dalszym ciągu należąc do kościoła reformowanego. Pojawiła się nowa, pokryta złoceniami ambona, która zastąpiła zniszczoną w czasie bombardowania w 1677 roku, a także odnowiono okalające nawę główną empory, wykorzystując obelkowanie zniszczonej zabudowy klasztornej. Innych informacji dotyczących dawnego zagospodarowania wnętrza korpusu nawy, oprócz dat rocznych kolejnych remontów w okresie XVII-1. poł. XX wieku i kilku zachowanych fotografii wnętrza, nie posiadamy.

Kaplice

Kaplice w bocznej nawie południowej

Budowniczowie średniowiecznego kościoła pozostawili nam 10 kaplic po obu stronach nawy głównej pokrytych dachem pulpitowym, z czego tylko dwie oficjalnie poświęcone są ważnym postaciom Kościoła katolickiego, Kaplica Papieska i Kaplica Fatimska. Co do pozostałych jest to stan tymczasowy, a w części z nich na ścianach powieszono zachowane w kościele płyty nagrobne. Dodatkowo w miejscu dawnej zakrystii usytuowano Kaplicę Morską. Wysokość kaplic po stronie północnej nawy jest zróżnicowana, dwie położone w narożniku północnym i południowym oraz trzy położone pośrodku są wyższe, w tym centralnie położone wejście do kościoła, a pozostałe dwie są niższe. Kaplice po stronie południowej sa jednakowej wysokości. We wnętrzu kaplic pokrytych sklepieniami krzyżowożebrowymi i ponad nimi umieszczone są ostrołukowe okna.

Wejście do Kaplicy Morskiej

Zakrystia kościelna

Kaplica św. Wincentego Pallotiego

Kaplica Miłosierdzia Bożego

Kaplica Fatimska

Kaplica Papieska

Kaplica Morska

- (1.) Według dostępnych współcześnie opracowań ma to być średniowieczna kaplica z ołtarzem św. Rodziny, Marii, Doroty, Erazma, Antoniego i Niewiniątek, będąca fundacją cechu tragarzy w 1401 roku, dobudowana do południowej elewacji prezbiterium w 1401 roku. Bardziej prawdopodobne jest jednak, że dawniej mieściła się tutaj zakrystia kościelna, w której usytuowano wejście do ośmiobocznej wieżyczki komunikacyjnej ze spiralnymi schodami we wnętrzu prowadzące na sklepienie pod dachem prezbiterium. W drugiej połowie XIX wieku, po utworzeniu na terenie byłego klasztoru nowej ulicy zwanej Neue Königsstraße, do zakrystii prowadziło dodatkowe wejście od ulicy.
- (1.) Do 2016 roku była to kaplica poświęcona Matce Boskiej Częstochowskiej. Obecnie, od 15 stycznia 2017 r., po odczytaniu dekretu o ustanowieniu kościoła św. Jana Ewangelisty Kościołem Morskim, arcybiskup Andrzej Dzięga ponownie poświęcił kaplicę i nadał jej miano „Kaplicy Morskiej”. W kaplicy ustawiono pamiątkowy krzyż-maszt, przy którym odprawiono nabożeństwo ekumeniczne podczas finału regat The Tall Ships Races 2007 w Szczecinie. Na ścianie powieszona jest tablica poświęcona ofiarom katastrofy promu „Jan Heweliusz”.

Zakrystia kościelna
- (17.) W ścianie elewacji wschodniej znajduje się gotycki portal dawnego wejścia z krużganka wschodniego skrzydła klasztornego do wnętrza kościoła, obecnie stanowiący wejście do współczesnej zakrystii kościelnej.

Kaplica św. Wincentego Pallotiego

- (2.) Po przejęciu kościoła przez pallotynów w kaplicy urządzono kaplicę chrzcielną z nieistniejącą już chrzcielnicą wykonaną w 1976 r. wg projektu Jerzego Kurtza ze Szczecina. Obecnie jest to kaplica św. Wincentego Pallottiego i błogosławionych pallotynów męczenników - Ks. Józefa Stanka SAC oraz Ks. Józefa Jankowskiego SAC.

Kaplica Miłosierdzia Bożego

- (3.) Kaplica otwarta, wewnątrz kaplicy mieści się kopia obrazu „Jezu, ufam Tobie”.

Kaplica Fatimska

- (4.) Kaplica Matki Boskiej Fatimskiej z relikwiami bł. Hiacynty i bł. Franciszka. W oknie kaplicy witraż autorstwa dr inż. Aleksandry Satkiewicz-Parczewskiej, będący tłem dla figurki Najświętszej Panienki przywiezionej z Portugalii w 1973 r. przedstawia cud Słońca towarzyszący objawieniu z 13.10.1917 r. Kaplicę zamyka ozdobna krata z nawiązującym do objawień motywem dębu korkowego.

Kaplica Papieska

- (5.) Kaplica, wewnątrz której stoi pomnik św. Jana Pawła II; kaplicę zamyka ozdobna krata uwieńczona herbem papieskim Jana Pawła II.

Kaplica

Dawna kaplica Bractwa Panny Marii z Dragør, 1948 rok

Kaplica morska w 2015 roku)

Dawna kaplica Bractwa Panny Marii z Dragør, 1948 rok

- (6.) Jest to jedyna kaplica w kościele, której średniowieczne przeznaczenie znamy z dokumentu sporządzonego 4 stycznia 1401 roku. Wynika z niego, że „gwardian brat Heinrich Penzlin, lektor brat Hermann Thurow, lektor brat Peter Sarow, wicegwardian brat Jakob Slepkow i ich bracia z Konwentuu Franciszkanów (a miedzy nimi zakrystian Nikolaus Beesdael), poświadczają, iż starsi kompanii z Dragør Jacob von Grolle, Evert Rosow , budowniczowie Peter Torgholow, Hans Warendorpe, Curde van der Brügghen /Kurt van der Brugghen/, Borchart Czeghenort /Burchard Ziegenort/, a także pozostali członkowie tego samego Bractwa Panny Marii z Dragør wybudowali i wyposażyli w klasztorze Franciszkanów w Szczecinie nową kaplicę z ołtarzem ku chwale Boga, Najświętszej Marii Panny, ku czci św. Doroty, św. Erazma, św. Antoniego i Niewiniątek”. Jak wynika to z opisu była to pierwsza w kolejności nowa kaplica położona w północno-wschodnim narożniku nawy bocznej pomiędzy dwoma arkadami i dwoma filarami przyporowymi, stąd też posiadała dwa duże przeszklone okna. Oprócz fundacji ołtarza kompania z Dragør wyposażyła kaplicę w siedziska dla starszych kompanii oraz w ławy dla pozostałych kupców-żeglarzy. Ozdobą kaplicy był sprzęt liturgiczny podarowany przez kompanię, m. in. wielki srebrny szkaplerz z wizerunkiem Matki Boskiej, który został wymieniony w inwentarzu sporządzonym w 1525 roku. W zamian mnisi zobowiązali się do odprawiania w intencji kupców codziennej mszy i dwa razy w tygodniu mszy żałobnej. Ponadto kupcy mogli wypożyczać każdej jesieni kielich i sprzęt liturgiczny pod warunkiem zwrotu po powrocie z łowisk. Z kolejnego dokumentu wystawionego 12 marca 1413 roku dowiadujemy się, że „gwardian Nicolaus Wylde, starszy lektor Andreas Soldin, młodszy lektor Conrad Stokkem, wicegwardian Egidius Yge i bracia Heinrich Everspack, Claus Lebouwe, Kersten Kale oraz pozostali bracia z Klasztoru Franciszkanów w Szczecinie” oznajmiają, iż niejaki Heinrich Vogelke ufundował w kościele klasztornym wikariat poświęcony Świętej Trójcy, w związku z czym zobowiązują się co tydzień odprawiać mszę śpiewaną w kaplicy Bractwa Kupców z Dragør pod karą 2 funtów wosku, której zażądają starsi gildii kupieckiej, a którym przypadł patronat nad wikariatem po śmierci Vogelke. Co prawda kupcy z bractwa żeglarzy mieli wyłączne prawo do patronatu nad kaplicą, ale by można było ją utrzymać w dobrym stanie budowlanym, oznaczało to dla nich spore obciążenie kasy kompanii. Z ich ksiąg rachunkowych z XVII wieku wynika, iż m. in. w 1628 roku wydali pewną kwotę pieniędzy na odnowienie herbu na witrażu okiennym, a w roku 1647 i 1685 na odnowienie kaplicy, wstawienie kraty, a także ponowną renowację herbu na witrażu okiennym. Natomiast pod koniec XVII wieku kaplica służyła już tylko świeckim celom, gdyż na polecenie rady miejskiej przechowywano w niej sikawki dostarczone przez kompanię żeglarzy.

- (6.) Jeszcze do niedawna była to tzw. kaplica morska. Umieszczoną w niej kotwicę i krzyż w styczniu 2017 roku przeniesiono do nowo poświęconej Kaplicy Morskiej. Na ścianie bocznej kaplicy zawieszona jest najstarsza w kościele płyta nagrobna małżeństwa Heinricha i Gertrudy Rabenstorpów z 1378 r., na której widnieją dwie sylwetki małżonków, mężczyzny w stroju mieszczańskim i kobiety w sukni wdowy. Po obu stronach płyty widnieją ikony ośmiu postaci świętych i symbole czterech ewangelistów na narożnikach, natomiast na obramowaniu płyty widnieje inskrypcja wykonana pismem gotyckim. Napis na obramowaniu płyty brzmi: „Anno • dni • m˚ • ccc˚ • LxxxvIII˚ • feria • sexta • ante • festu • palmar • obut • hinr’ • rabenstorp • Anno • dni • obut • rel(ict)a • gertrudis • vxor • ei(us) • qour(um)a(ni)me • requiescant • in • pace • amen •” (w roku Pańskim 1378 w 6. dniu tygodnia przed Niedzielą Palmową zmarł Hinricus Rabenstorp. W roku Pańskim () zmarła wdowa Gertruda, jego żona, niech spoczywają w pokoju. Amen!). Daty śmierci żony nie podano, o czym świadczy puste miejsce i co dowodzi, że to wdowa była fundatorką płyty.

Kaplica

- (7.) Na obu scianach kaplicy umieszczono cztery fragmenty nie rozpoznanych dotychczas płyt nagrobnych dawniej umieszczonych w posadzce kościoła. Wewnątrz kaplicy umieszczono konfesjonał.

Kaplica

- (8.) Na obu ścianach kaplicy umieszczono dwie płyty nagrobne, z tego płyta po lewej stronie jest większym fragmentem płyty nagrobnej pokrywającej dawniej grobowiec kaznodziejów kościoła św. Jana z 1676 roku. Na płycie zachował się fragment inskrypcji będącej ciągiem dalszym napisu płyty umieszczonej w kaplicy nr 9. Drugiej płyty nie udało się rozpoznać. Wewnątrz kaplicy umieszczono konfesjonał.

Przęsło środkowe
- (12.) W elewacji północnej, w przęśle środkowym usytuowane jest wejście do kościoła z ostrołukowym portalem przebudowanym w XV wieku.

Kaplica

- (9.) Kaplica otwarta. Na jej obu scianach umieszczono fragmenty dwóch płyt nagrobnych, z tego płyta po prawej stronie pochodzi z 1503 roku i należała do burmistrza Szczecina Matthaeusa Newelinga, a nastepnie została wtórnie użyta w 1701 r. do pokrycia grobu Lorentza Ewena i jego żony Elisabet Tews. Płyta po lewej stronie jest mniejszym fragmentem płyty nagrobnej z poczatkiem napisu pokrywającego grobowiec kaznodziejów kościoła św. Jana z 1676 roku.

Kaplica

- (10.) W ścianie kaplicy zamurowanej prawdopodobnie już w XIX wieku umieszczono wejście do pomieszczenia gospodarczego z zamurowanym całkowicie oknem.

Kaplica

- (11.) W ścianie usytuowanej w północno-zachodnim narożniku zamurowanej kaplicy umieszczono wejście na schody prowadzące na emporę chóru muzycznego. Obok w ścianie elewacji zachodniej nawy położone są kolejne drzwi prowadzące do drugiej wieżyczki komunikacyjnej ze spiralnymi schodami we wnętrzu, wiodącymi na sklepienie pod dachem nawy głównej.

- Pozostałe kaplice w bocznej nawie północnej

Kaplica (nr 7)

Kaplica (nr 8)

Przęsło środkowe (nr 12)

Kaplica (nr 9)

Kaplica (nr 10)

Kaplica (nr 11)

Pomieszczenia pod chórem muzycznym

Szkice szczytu zachodniego; szkic środkowy przedstawia fragment prezbiterium od wschodu, 1890

Na całej długości ściany szczytu zachodniego, w którym dawniej umieszczone były dwa wejścia, obecnie zamurowane, odtworzono istniejącą przed drugą wojną światową emporę opartą na dwóch ścianach tworząc trzy pomieszczenia otwarte od strony nawy .
- (11.) W pierwszym pomieszczeniu od strony północnej zawieszono trzy płyty nagrobne, z których jedna, wmurowana w sciane elewacji zachodniej jest płytą nagrobną z XV w. należącą do rodziny Ryke (Rike), i została użyta czerokrotnie do pokrycia grobu zmarłych. Jak wynika z obecnie eksponowanego napisu po raz czwarty została użyta w 1676 roku do przykrycia zmarłej Benigny Schening, jej dzieci i ich dzieci. Pozostałych dwóch nie udało się rozpoznać.
- (15.) Jak wynika z rysunku zamieszczonego w publikacji Hansa Lutscha w środkowym pomieszczeniu, po prawej stronie w ścianie szczytowej, pomiędzy przyporami mieściło się dawniej wejście do kościoła , obecnie zamurowane i zasłonięte jednym z dwóch umieszczonych tu konfesjonałów.
- (14.) W pomieszczeniu usytuowanym w południowo-wschodnim narożniku na ścianie elewacji zachodniej zawieszono dwie płyty nagrobne, z których jedna wmurowana od strony północnej pochodzi z drugiej połowy XV wieku, i została użyta trzykrotnie. Z treści zachowanego napisu wynika, że m. in. pochowano pod nią w 1496 roku rajcę miejskiego Petera Schulte. Drugiej płyty nie udało się rozpoznać.
- (14., 13.) W narożniku południowo-wschodnim znajduje się współcześnie przebite wejście do wnętrza kościoła, a obok Kaplicy Papieskiej gotycki portal zamurowanego połączenia z zachodnim krużgankiem klasztoru.

- Pomieszczenia pod chórem muzycznym oraz w narożniku południowo-wschodnim nawy

Pomieszczenie boczne północne (nr 11)

Pomieszczenie środkowe (nr 15)

Pomieszczenie boczne południowe (nr 14)

Boczna nawa południowa (nr 14)

Portal krużganka zachodniego (nr 13)

Chór muzyczny

- (16.) Kościół wyposażony jest w neobarokowy prospekt organowy umieszczony na współcześnie wykonanej emporze chóru muzycznego. Zbudowany został w działającej od 1854 roku warszawskiej Fabryce Organów Kościelnych L. Blomberg i Syn przy ulicy Leszno Nr. 61, o czym świadczy zachowana tabliczka znamionowa. Blombergowie starannie numerowali swoje instrumenty, niestety na propekcie z kościoła św. Jana Ewangelisty numeru opusowego brak, co może wskazywać, iż instrument pochodzący zapewne z nieznanego nam kościoła wiejskiego na Mazowszu trafił do świątyni niezbyt legalną drogą, i jak wynika z przeprowadzonych oględzin i powyższych ustaleń, może pochodzić z 2. poł. XIX wieku (być może z ok. 1868 roku). Należąca do niego szafa na nuty znikła podczas ostatniego remontu kościoła w nieznanych okolicznościach. Poza organami na chórze znajduje się także niewielka fisharmonia pochodząca z 1911 r., i jak to wynika z zachowanej na tylnej ścianie instrumentu tabliczki znamionowej oraz naklejki reklamowej, została zbudowana w firmie M. Hörügel w Lipsku (M. Hörügel Hof-Harmonium und Pianofabrik Leipzig, Inh. Paul Hörügel und Wilh. O. Jürgens).

- Wyposażenie chóru muzycznego

Empora muzyczna od strony nawy głównej

Prospekt organowy

Prospekt organowy, tabliczka znamionowa

Prospekt organowy, w głębi fisharmonia Hörügela

Fisharmonia, tabliczka znamionowana

Fisharmonia, naklejka reklamowa na tylnej ścianie

Fisharmonia, fabryczny numer porządkowy na tylnej ścianie

Klasztor - historia zabudowy i jego posiadłości

Klasztor franciszkanów w Szczecinie i jego otoczenie
A. – Ogród klasztorny obok półbaszty Witt Kopp (Biała Główka); G. – iuxta fratres minores (droga przy mnichach); H. – ulica Havening (droga do dawnego portu);
K. – dawny Targ Piątkowy; M. – ulica Pomostu Mniszego; R. – Psia Góra; S. – to den Moniken (droga do braci);
– zabudowa mieszczańska: Nr 27.–28. – zabudowa mieszczańska przy ulicy Pomostu Mniszego;; Nr 29. – Łaźnia mnichów z ogrodem; Nr 30. – Baszta okrągła przy Furcie Mnichów i Pomoście Mnichów; Nr 31.–39. – zabudowa mieszczańska przy ulicy Pomostu Mniszego;
– zabudowa klasztorna: z. – zakrystia; Kap. – kapitularz; Ref. – refektarz; D. – dormitorium-cele zakonników; Kuch. – pomieszczenia kuchenne; k. – skrzydła krużganka; b. cm. wejścia na teren cmentarza przyklasztornego; w. – wejścia do krużganka; d.w. – dawne wyjście na dziedziniec gospodarczy; Nr 40. – 44. – zabudowa mieszczańska przy cmentarzu kościelnym, należąca dawniej do klasztoru;
– dziedziniec gospodarczy klasztoru: Nr 45. – browar, stajnia, suszarnia (zabudowania gospodarcze); Nr 46. – dom mieszkalny; st. – studnia w wirydarzu i przyklasztorna; Nr 47. – budynek należący do browaru; Nr 48. – 49. – domy mieszkalne; Nr 50. – Kustodia;
– zabudowa obok klasztoru franciszkańskiego: Nr 51. – budynek strażnika miejskiego przy bramie miejskiej; Nr 52. – budynek fundacji klasztornej;
Nr 130. – parcela należąca dawniej do sołtysów szczecińskich; Nr 138. – Dom Ubogich.

Klasztor Franciszkanów (okres od XIII do 1. połowy XVI wieku)

W trakcie prac badawczych w latach 1929-1930 przy elewacji południowych reliktów murów kościoła romańskiego odkryto fragment muru, który jak się przypuszcza był pozostałością najstarszego skrzydła klasztornego. Zgodnie z regułą obowiązującą w zakonach mendykanckich (żebraczych), do których należeli również Franciszkanie, zabudowania klasztorne usytuowano na terenie podmiejskiego wiku w bezpośredniej bliskości targu i portu. Podobnie jak w przypadku kościoła przebieg prac przy budowie klasztoru nie jest dokładnie udokumentowany. Teren klasztoru otaczający z trzech stron przyklasztorny kościół, początkowo dla ochrony posiadał własne umocnienia. Po rozszerzeniu obszaru miasta w kierunku zachodnim i południowym klasztor i jego otoczenie zostało wchłonięte w nowy system umocnień miejskich, a na południe od niego ok. 1318 roku wybudowano nową bramę miejską nazwaną Bramą Świętego Ducha od położonego za murami przy drodze prowadzącej w głąb Górnego Wiku szpitala Świętego Ducha. Koszty związane z budową murów spowodowały, że klasztor wszedł w spór z Radą Miasta, które poprosiło o arbitraż księcia Barnima I. Książę przyznał rację miastu, i w związku z tym klasztor zmuszony został do poniesienia kosztów niwelacji posiadanej parceli i budowy murów od strony rzeki Odry i dalej w kierunku bramy miejskiej położonej w ciągu przyszłej ulicy Świętego Ducha. Według Fredricha wzdłuż rzeki wybudowano podwójny ciąg muru miejskiego (niem. Zwinger), wykorzystując wcześniejsze umocnienia. W murze miejskim umieszczonych zostało 5 baszt obronnych. Od strony wschodniej wzdłuż terenu cmentarza kościelnego przebiegała droga umożliwiająca mnichom dojście przez przebitą w murze miejskim furtę Mniszą do należącego do nich pomostu ładunkowego, zwanego Pomostem Mnichów (broder brugge, 1405). Teren po obu stronach tej drogi jeszcze w pierwszej połowie XVI wieku należał do klasztoru, o czym świadczy położona po jej wschodniej stronie łaźnia zwana „[łaźnią] mniszą” (der monneken), a także „łaźnią południową” (undern bathstave, 1534). Zanim zabudowano budynkami mieszkalnymi wschodni skraj cmentarza, w jego ogrodzeniu przy prezbiterium kościoła, jakim zwyczajowo w średniowieczu ogradzano cmentarze przykościelne znajdowała się brama wejściowa. Do terenu klasztornego od strony północno-wschodniej przylegał targ zwany „Targiem Piątkowym”, wprawdzie wspomniany po raz pierwszy pod koniec XV wieku (fridagesmarktstrate,1496; freitagsmarkt, 1497), ale jak wiemy klasztory w średniowieczu z reguły lokowano przy miejscach targowych położonych na skrzyżowaniu szlaków handlowych. Od strony południowej teren klasztorny zamknięty był budynkiem kościoła św. Jana Chrzciciela, usytuowanym wzdłuż ulicy Świętego Ducha położonej na obszarze nazwanym zbiorczym mianem „Obok Braci” (apud frates, 1308), którego genezę opisano powyżej. Obok zachodniego szczytu kościoła usytuowano bramę wjazdową na teren dziedzińca (Vorhof), na którym położone były zabudowania gospodarcze klasztoru i budynki mieszkalne zamieszkałe przez prosty lud klasztorny zatrudniony w gospodarstwie klasztornym. Ich przeznaczenie opisuje wspomniany już wielokrotnie kataster spisany w 1706 roku , według którego wzdłuż zachodniego odcinka murów miejskich, poczynając od ulicy Św. Ducha, usytuowane były:

• Kustodia - budynek z małym podwórzem (nr 50), położony na parceli przyległej do bramy wjazdowej na dziedziniec; w katastrze określony został nazwą „Kustodia-Haus”; jak podaje Fredrich od 1687 roku służył za więzienie dla włóczęgów i przestępców, a wybudowano go na miejscu budynku, w którym mieszkał kustosz (łac. custos), zwierzchnik kustodii szczecińskiej , na co wskazuje jego późniejsza nazwa „kustodia” ;
• budynek mieszkalny - pod jednym dachem mieściły się w nim dwie małe i wąskie izby; każda z nich posiadała swoją sypialnię, kuchnię i sień, a także własne poddasze i podobne małe podwórze (nr 48);
• budynek mieszkalny - należał do położonego obok browaru; budynek był podzielony na niewielkie pomieszczenia, w tym na jedną izbę z dwoma małymi sypialniami oraz małą sień (nr 47);
• budynek gospodarczy - pod wspólnym dachem mieścił się w nim browar, suszarnia i stajnia, ponad którymi położone było podwójne poddasze na słód (nr 45).
  

Po drugiej stronie podwórza gospodarczego stały:

• budynek mieszkalny - przylegał do zachodniego skrzydła klasztoru; mieściły się w nim dwie małe izby pokryte wspólnym dachem, każda z sypialnią, kuchnią i sienią. każda z nich posiadała osobne poddasze i małe podwórze (nr 46), a na skraju jednego z nich położona była studnia klasztorna;
• budynek mieszkalny - składał się tylko z dwóch małych izb i dwóch sypialni wraz z dwoma osobnymi sieniami; pokryty jednospadowy dachem pulpitowym opartym o budynek kościoła (nr 49).
  

Centralne miejsce zajmował budynek mieszkalny wspólnoty zakonnej franciszkanów, którego trzy skrzydła opasały przylegający od południowej strony kościoła wewnętrzny czworoboczny dziedziniec z ogrodem (wirydarz). Ogród z usytuowaną pośodku ogrodu studnią otoczony był krużgankami skrzydeł klasztornych. Franz Kugler w swojej publikacji o historii sztuki pomorskiej wspomina o kilku przęsłach krużganka ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym w formie ostrołuku wspartym na gotyckich wspornikach kamiennych, usytuowanych w skrzydle południowym, a także w przebudowanym w międzyczasie skrzydle wschodnim, i zachowanych jeszcze w 1. poł. XIX wieku. Zgodnie z tradycją wschodnie skrzydło zajmowała sala zebrań zakonników, tj. kapitularz, i być może wspólne pomieszczenie sypialne zwane (dormitorium). Natomiast w skrzydle położonym naprzeciw kościoła położone było pomieszczenie służące jako jadalnia, zwane refektarzem. Z kolei w skrzydle zachodnim znajdowały się pomieszczenia kuchenne, i prawdopodobnie kolejne dormitorium.

Tab. 2. Wykaz kustoszy kustiodii szczecińskiej, gwardianów i jego zastępców do czasów reformacji

Treść pieczęci konwentu szczecińskich Franciszkanów i ich gwardiana.

Pieczęć konwentu szczecińskiego miała kształt spiczastego owalu i przedstawiała św. Jana Chrzciciela udzielającego chrztu Jezusowi. Ponad obiema figurami oddzielonymi półkolem baranek ze sztandarem. Pieczęć nosiła napis: +S’. FRVM MINORVM. IN STETIN.
Pieczęć gwardiana, również spiczasto owalna, przedstawiała stojące pod budowlą architektoniczną dwie pełne figury, z których jedna, wyraźnie kobieca, trzymała w lewej ręce okręt. Pieczęć nosiła napis: S’ GARDIANI DE + STETIN +

	Kustosz/ gwardian/ wicegwardian/ lektor	Lata urzędowania	uwagi
1.	Hildebrand von Seehausen	1267-1289	gwardian
2.	Dietrich von Aachen	1283	wicegwardian
2a.	Johann von Hindenburg	1280	lektor
3.	Otto Misner	1345	gwardian
4.	Heinrich Pentzelin	1401	gwardian
5.	Jakob Slepkow	1401	wicegwardian
5a.	Hermann Thurow	1401	lektor
5b.	Peter Sarow	1401	lektor
6.	Nikolaus Wylde (Wilde)	1413	gwardian
7.	Egidius Yge	1413	wicegwardian
7a.	Andreas Soldin	1413, 1424	st. lektor
7b.	Conrad Stokkem	1413	mł. lektor
8.	Andreas	1424	kustosz kustodii szczecińskiej
9.	Nikolaus Murificus	1458	kustosz kustodii szczecińskiej
10.	Paul Angermann	1497	gwardian
11.	Georg Malsow	1507	kustosz kustodii szczecińskiej
12.	Nikolaus Buga	1508	gwardian
13.	Jakob Schröder	1525-1527	gwardian

- Zabudowania klasztorne wokół dawnego cmentarza przykościelnego w 1862 roku

Portal barokowy w skrzydle wschodnim krużganka

Fragment skrzydła wschodniego krużganka, zakrystia i dom kaznodziejów

Dawny dom proboszcza

Zabudowania klasztorne w ramach Fundacji Klasztoru św. Jana

W 1523 pojawił się w Szczecinie kaznodzieja luterański Paul vom Rode i rozpoczął wygłaszanie kazań przekonując mieszkańców Szczecina do przyjęcia nowej wiary. Franciszkanie czując się zagrożeni zwrócili się do książąt z prośbą o wystawienie listu bezpieczeństwa dla ochrony osób duchownych i ich mienia, przy okazji przekazując spis inwentarza kosztowności klasztornych. Ten dotychczas spokojny przebieg wprowadzenia reformacji został jednak zakłócony przez wystąpienie wyznawcy münzerowskiego odłamu reformacji, radykalnego kaznodziei Johanna Amandusa, który przybył do Szczecina jesienią 1525 roku, w wyniku czego doszło do zaburzeń w mieście skierowanych przeciwko duchowieństwu katolickiemu, a także przeciwko władzy książęcej i władzom miejskim. 14 listopada pobito wikarego z kościoła kościoła św. Jakuba, w Boże Narodzenie napadnięto dwóch duchownych, także z kościoła św. Jakuba, a 27 grudnia 1525 pobito mnichów i mieszczan znajdujących się w zabudowaniach klasztoru Franciszkanów. Eskalacja tych niekorzystnych dla wyznawców „starej wiary” wydarzeń spowodowała, że gwardian Schröder wraz z częścią zakonników i towarzyszących im duchownych oraz członków Bractwa Kalendowego z kościoła św. Jerzego potajemnie opuścili w 1527 roku miasto, mimo glejtu książęcego zapewniającego im bezpieczeństwo, zabierając przy okazji część kosztownego sprzętu liturgicznego. Jednak O. Blümcke i H. Hoogeweg piszą, że kosztowności te pozostały na miejscu. Blümcke nawet sugeruje, że Friedeborn przesadził. Klejnoty, ornaty i nny sprzęt liturgiczny zostały przejęte przez Radę w 1535 roku sprzedane, a pieniądze uzyskane ze sprzedaży przekazane diakonom opiekującym się Kasą Ubogich. Opuszczone przez zakonników zabudowania klasztorne stały zamknięte, a w 1536 roku zostały przejęte przez radę miejską Szczecina i na podstawie decyzji książąt i Rady włączone do utworzonej w miedzyczasie fundacji opiekuńczej. W zabudowaniach klasztornych powstał przytułek dla biednych mieszczan nazywany „szpitalem w szarym klasztorze”, przeznaczony dla ok. 150 osób. Według ustaleń wizytacji kościelnej zarządzonej przez księcia Barnima IX/XI (zwanego Pobożnymm) 16 lutego 1535 roku i rozpoczętej 3 marca, środki finansowe na to przesięwzięcie miała zabezpieczyć fundacja zwana Kasą Ubogich (Armenkasten). Dochody dla niej miano uzyskać po wsze czasy z majątku, na który skadały się grunty orne, parcele, składy drewna, uzyskane w międzyczasie przywileje, posiadane zapasy i dobra materialne, a także zysk z czynszów rocznych z tytułu dzierżaw, należącego do szpitala przy kościele św. Ducha, szpitala przy kościele św. Jerzego, szpitala przy kościele św. Gertrudy, domów ubogich należących do Bractwa Ubogich św. Elżbiety i dwóch pozostałych przy Bramie Młyńskiej i przy ulicy Kłodnej, i dochody z kolekty zbieranej podczas dni świątecznych (Klingelbeutel) , bowiem, jak wiemy klasztor szarych mnichów jako taki nie posiadał żadnej własności ziemskiej. Prowadzenie fundacji, którą od jej siedziby nazwano w 1536 roku Fundacją Klasztorną św. Jana (St. Johannis Klosterstift) powierzono 8 świeckim diakonom (prowizorom) nadzorowanym przez Radę Miejską, ale dla każdej części fundacji wprowadzono osobną dokumentację. Majątek scalono dopiero w 1557 roku, dołączając do fundacji dotychczas nie wcielony majątek pozostałych bractw religijnych. Do zasobów fundacji wcielono ponadto zabudowania Beginek przy ulicy Podgórnej (Rosengarten Nr. 68/69), także Dom Ubogich na narożniku ulicy św. Ducha i Podgórnej (Rosengarten Nr. 45) określany przez Friedeborna nazwą „Pinses Hauß”, a także położone naprzeciw tego domu trzy piwnice dla ubogich (Armenkeller, Rosengarten Nr. 52-54). Dla osób umieszczonych w poszczególnych budynkach „szpitala klasztornego” rada miejska wyznaczyła osobnego kaznodzieję, Niclausa Röle, który odprawiał dla nich nabożeństwa w sali modlitwy w jednym z budynków klasztornych, w której według Kuglera umieszczona była duża, barokowa płaskorzeźba w drewnie z 1657 r., przedstawiająca Chrystusa modlącego się na Górze Oliwnej. Lemcke wspomina, że jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku na terenie szpitala klasztornego stała figura patrona szpitala Jana Chrzciciela, ozdobiona przez pensjonariuszy szpitala, do której corocznie wędrowali prości ludzie z dziećmi w dzień jego urodzin (Johannistag, czyli 24 czerwca - dzień św. Jana).
Jak podaje Carl Fredrich, pomiędzy południowym skrzydłem krużganka klasztornego a murem miejskim i posadowioną w nim okrągłą półbasztą, zwaną Biała Główka (Wittkopp), położony był sierociniec miejski zwany „starym domem sierot” (alte Waisenhaus). Ufundowany w 1660 roku, a ostatecznie oddany do użytku w lutym 1684 r. służył opieką sześciu chłopcom i sześciu dziewczynkom. W katastrze szwedzkim z roku 1706 został on opisany jako „Kinderheim” (litera A na załączonym planie „Klasztor franciszkanów w Szczecinie i jego otoczenie”):

• Dom oznaczony literą „A” - jest to dom opieki nad dziećmi (Kinderhaus), w którym w ciągu roku przebywało 12 dzieci. Na dolnej kondygnacji usytuowana była sień, do której przylegała kuchnia i kolejna mała izdebka. Do sieni przylegały dwie izby z dwoma sypialniami, z czego jedna z izb była większa i dobrze oświetlona. Z kuchni wiodło wyjście na usytuowane od południowej strony duże podwórze z wydzielonym ogrodem warzywnym, a także wejście po schodach na drugą kondygnację. Druga kondygnacja składała się z kilku pomieszczeń podzielonych na sypialnie dla wychowanków. Ponad nimi mieściło się poddasze, które w razie potrzeby mogło służyć do przechowywania zboża. Pod domem znajdowały się dwie małe wydzielone piwnice, a reszta służyła do przechowywania drewna opałowego. Podpiwniczenie na całej powierzchni wyłożone było belkami.

Zabudowa Fundacji Klasztoru św. Jana

Zabudowania klasztoru oo. Pallotynów

Zbudowany na bagnistym podłożu budynek sierocińca miejskiego z czasem zaczął osiadać i utrzymywał się tylko dzięki połączeniu z murami południowego skrzydła krużganka. Wady jego położenia i inne niedogodności doskonale znał Johann Christoph Schinmeyer, kaznodzieja przy kościele św. Jana, zwolennik pietyzmu. Mimo trudności i stawianych mu przeszkód przez innych właścicieli szkół i duchowieństwo, zdołał w 1730 roku w opuszczonym budynku sierocińca założyć szkołę dla biednych dzieci, które początkowo nauczał we własnym mieszkaniu, a także zapewnić opiekę 12 osieroconym chłopcom i dziewczynkom. Mimo fatalnego stanu budynek sierocińca przetrwał do 1857 roku, i został, podobnie jak pozostałe zabudowania klasztorne rozebrany, ustępując miejsca nowej zabudowie; w latach 1856-62 rozebrano także budynki mieszkalne położone od strony nabrzeża Odry, w których mieszkali duchowni gminy św. Mikołaja i św. Jana (na ich miejscu powstały w latach 1862-63 dwie nowe, nie istniejące obecnie ulice: Klosterstraße i Neue Königsstraße). W międzyczasie ubogich mieszkańców i ich rodziny, a także chorych ze szpitala klasztornego przeniesiono w połowie lat pięćdziesiątych do nowych zabudowań Klasztoru Świętego Jana wybudowanych w 1856 roku na terenie Nowego Miasta przy ulicy Wilhelmstraße.

Zabytek

Obiekt wpisany do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków pod numerem 10 (decyzja Kl.V-0/9/54 z dnia 11 czerwca 1954, nazwa na liście: kościół św. Jana Ewangelisty).

Bibliografia

• Friedeborn Paul, Historische Beschreibung der Stadt Alten Stettin in Pommern. Sampt einem Memorial unnd Ausszuge [...] Geschichten, Handlungen und Vertraegen, welche sich von Zeit angenommenen Christenthumbs, [...] fuenff hundert Jahren, [...] begeben [...] auch ein General Beschreibung des gantzen Pommerlandes: fuerstliche Stammlini der Hertzogen von Pommern, und fuersten zu Ruegen, in 4. Taffeln abgetheilet [...]. Gedruckt zu Alten Stettin /durch unnd Verlegung/ S. Jochim Rheten Erben Anno MDCXIII.
• Steinbrück J. J., Geschichte der Klöster in Pommern und den angränzenden Provinzen, in so die leztern mit den erstern in Verbindung gestanden, von ihrer Gründung bis zu ihrer Aufhebung oder jetzigen Fortdauer, so weit die dabei. Stettin 1796.
• Kugler F., Pommersche Kunstgeschichte. W: BSt AF Bd. VIII. H. 1. Stettin 1840.
• Thiede F., Chronik der Stadt Stettin, bearbeitet nach Urkunden und den bewährten historischen Nachrichten. Stettin 1849.
• Grieben H., Stettin und Umgegend, Wollin, Usedom und Rügen. Stettin 1857.
• Berghaus H.K.W., Landbuch des Herzogthums Pommern und des Fürstenthums Rügen. Enthaltend Schilderung der Zustände dieser Lande in der 2. Hälfte des 19. Jahrhunderts. Th. 2, Bd. 2, Berlin 1865.
• Pommersches Urkundenbuch. Bd. 1. Abt. 1: Robert Klempin: 786-1253. Regesten, Berichtigungen und Ergänzungen zu Hasselbach's und Kosegarten' s Codex Pomeraniae diplomaticus. In Commission bei Th. von der Rahmer. Stettin 1868.
• Berghaus H.K.W., Geschichte der Stadt Stettin, der Hauptstadt von Pommern topographisch-statistisch beschrieben nach allen Richtungen ihres politischen, bürgerlichen, merkantilischen und kirchlichen Lebens. Th. 2, Bd. 8. Berlin- Writzen/O 1875.
• Otte H., Handbuch der kirchlichen Kunst-Archäologie des Deutschen Mittelalters. Bd. 1. Leipzig 1883.
• Blümcke O., Stettins hansische Stellung und Heringshandel in Schonen. W: BSt AF Bd. XXXVII. Stettin 1887.
• Meyer, W.H., Stettin in alter und neuer Zeit. Stettin 1887.
• Wehrmann M., Geschichte der St. Jakobikirche in Stettin bis zur Reformation. W: BSt AF Bd. XXXVII. Stettin 1887.
• Lutsch H., Mittelalterliche Backsteinbauten Mittelpommerns. Von der Peene bis zur Rega. Berlin 1890.
• Stettin und Umgebung. Städtebilder und Landschaften aus aller Welt. No. 119-119a. Zürich ca 1891 (1893).
• Mittelalterliche Grabsteine in der Johanniskirche zu Stettin [von Hugo Lemcke]. W: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde. Jg. 12/ H.1-2, 1898. Stettin 1898.
• Lemcke H., Die St. Johanniskirche in Stettin. W: BSt NF Bd. V. Stettin 1901. Załącznik, s. XV-XXIII.
• Boehmer F., Mittheilungen aus dem Archive der Stadt Stargard. W: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, Jg. 16/ H. 11, 1902. Stettin 1902.
• Wehrmann M., Geschichte der Stadt Stettin. Stettin 1911.
• Wehrmann M., Das älteste Stettiner Stadtbuch (1305-1352). Stettin 1921.
• Fredrich C., Bauinschriften der Stettiner Johanniskirche. W: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde. Jg. 38/ 1924. Stettin 1924.
• Hoogeweg H., Die Stifter und Klöster der Provinz Pommern. Bd. 2. Stettin 1925.
• C. Fredrich, Das älteste Stück der Stettiner Stadtbefestigung. W: BSt NF Bd. XXVIII. Stettin 1926.
• Die älteren Stettiner Straßennamen im Rahmen der älteren Stadtentwicklung – von H. Lemcke, zweite neubearbeitete Auflage von C. Fredrich. Leon Sauniers Buchhandlung. Stettin 1926.
• C. Fredrich, Die Baugeschichte Stettins unter König Friedrich Wilhelm I W: BSt NF Bd. XXXI. Stettin 1929.
• Heyden H., Die Kirchen Stettins und ihre Geschichte. Stettin 1936.
• Zaremba P., Wspomnienia Prezydenta Szczecina. 1945-1950. Poznań 1977.
• Szczecin na przestrzeni wieków. Historia. Kultura. Sztuka. Pod red. E. Włodarczyka, Szczecin 1995.
• Regestenbuch der Urkundensammlung der Stadt Stettin 1243 – 1856. Auf Grund des Manuskriptes von Karl Otto Grotefend zum Druck vorbereitet von Dr. Bogdan Frankiewicz und Mag. Jerzy Grzelak, Bd. 1. – 2., Szczecin 1996.
• Zygmunt M., Dawna Łasztownia i jej kościół w Szczecinie. Dzieje kościoła św. Gertrudy (obecnie Świętej Trójcy) w Szczecinie od średniowiecza do 1896 roku. Szczecin 1997.
• Kultura i sztuka Szczecina w latach 1800-1945. Materiały Seminarium Oddziału Szczecińskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki 16 - 17 październik 1998. Szczecin 1999.
• Die schwedische Landesaufnahme von Vorpommern 1692-1709. Karten und Texte. Herausgegeben von der Historischen Kommission für Pommern e. V. und dem Landesarchiv Greifswald in Verbindung mit der Gesellschaft für pommersche Geschichte, Altertumskunde und Kunst e.V. Städte. Bd. 3, Teil 2: Stettin. Das Passauer Viertel. Ludwig. Kiel 2005 (tłumaczenie na niemiecki Dirk Schleinert).
• Piskorski J.M., Miasta księstwa szczecińskiego do połowy XIV wieku. Poznań-Szczecin 2005.
• Thomas Kantzow. Pomerania. Kronika pomorska z XVI wieku. Tom I (Księga 1 i 2), tł. Krzysztof Gołda. Przypisy i komentarze Tadeusz Białecki, Edward Rymar. Uniwersytet Szczeciński : Archiwum Państwowe. Szczecin 2005.
• Kalita-Skwirzyńska K., Kościół pw. św. Jana Ewangelisty w Szczecinie. Opracowanie Stowarzyszenie Historyków Sztuki Oddział w Szczecinie. Szczecin 2006. /dostęp 2015-04-30/

• Łuczak M., Szczecin. Stare Miasto. Altstadt. Szczecin 2013.
• Kościół pw św. Jana Ewangelisty w Szczecinie. John the Evangelist Church in Szczecin. Die Kirche des hl. Johannes des Evagelisten in Stettin. Tekst: Kalita-Skwirzyńska K., Gwiazdowska M. Wydanie II zmienione. Gdańsk 2014.

Zobacz też

• Ulica Świętego Ducha
• Brama Świętego Ducha
• Ulica Franciszkańska
• Cmentarz przykościelny przy ul. św. Ducha
• Ulica Romualda Mielczarskiego
• Ulica Bednarska

Linki zewnętrzne

• Parafia pw. św. Jana Ewangelisty w Szczecinie
• Odkrycie unikalnej średniowiecznej więźby dachowej w kościele św. Jana Ewangelisty w Szczecinie
• Ks. Grzegorz Wejman, Franciszkanie na Pomorzu. Gdańsk 2014
• Strona o zabytkowych i współczesnych instrumentach klawiszowych, tu pkt. 3. Szczecin, kościół św. Jana Ewangelisty. Organy firmy Blomberg i Syn w Warszawie (brak numeru opusowego), ok. 1886 r.

Autor opracowania: Jan Iwańczuk