Zdzisław Karczewski

Z Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica.pl
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Zdzisław Karczewski
aktor, reżyser, dyrektor teatru, pierwszy dyrektor Rozgłośni Polskiego Radia w Szczecinie
brak zdjecia
Data urodzenia 23 marca 1903
Miejsce urodzenia Warszawa
Data śmierci 30 września 1970
Miejsce śmierci Wrocław
Miejsce spoczynku Cmentarz Osobowicki we Wrocławiu (kw. 24-1-1)


Zdzisław Karczewski (1903-1970) – aktor, reżyser, dyrektor teatru, sportowiec, pierwszy dyrektor Rozgłośni Polskiego Radia w Szczecinie

Życiorys

Zdzisław Marian Karczewski urodził się 22 marca 1903 roku (wg wielu źródeł 23 marca) w Warszawie w rodzinie Stefana Karczewskiego z Karczewia h. Jasieńczyk i Heleny z Garlińskich. W 1920 roku ukończył gimnazjum im. Jana Zmojskiego w Warszawie. Krótko pracował w Wydziale Finansowym stołecznego magistratu.

Od najmłodszych lat wykazywał zainteresowanie sportem. W młodości należał do grona czołowych lekkoatletów polskich. Był m.in. mistrzem Polski w biegu na 800 m i w sztafecie 4 x 400 m (1923), trzykrotnym wicemistrzem Polski w biegu na 5000 m (1921), trójskoku (1922) i sztafecie 4 x 400 m (1925) oraz brązowym medalistą w biegu na 800 m (1922), trójskoku (1924) i chodzie na 10 km (1923). Wraz z Zygmuntem Weissem, Zygmuntem Dąbrowskim i Stefanem Ołdakiem zdobył srebrny medal w sztafecie olimpijskiej podczas II Akademickich Mistrzostw Świata w Warszawie w 1924 roku.

Aktorstwo studiował w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej w Warszawie (wg innych źródeł: w Oddziale Dramatycznym przy Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie). Dyplom uzyskał w 1925 roku. Początkowo występował w Teatrze Bagatela. Do wybuchu wojny grał przede wszystkim w teatrach warszawskich - im. Wojciecha Bogusławskiego (sez. 1925/26), Polskim (1930/31, 1938/39), Małym (1930/31) i Letnim (1932, 1936/37). Do najciekawszych kreacji na tych scenach należały Le Beau w Jak wam się podoba, Dzierżymorda w Rewizorze, Dziennikarz w Lekarzu na rozdrożu.

W okresie międzywojennym związany był także z innymi ważnymi scenami polskimi, m.in. z Teatrem Miejskim w Łodzi (1928/29), Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1926-1928) oraz Teatrem Miejskim w Wilnie (1929-1930). Zagrał m.in. Reżysera w To, co najważniejsze, Sekretarza w Komedii miłości, Spodka w Śnie nocy letniej, Truffaldina w Turandot.

W latach trzydziestych stawiał także pierwsze kroki w filmie. W czasie okupacji grał w jawnych teatrach warszawskich Nowości i Komedia (1940-1941), potem pracował jako kelner w kawiarni „U Aktorów” (1943-1944), a także współpracował z konspiracyjnym Teatrem Wyobraźni Tadeusza Byrskiego. W 1944 roku, po upadku powstania warszawskiego, został wywieziony do Pforzheim w Badenii-Wirtembergii (Niemcy), gdzie pracował jako robotnik w kopalni. W lipcu 1945 roku powrócił do Polski i pracował w rozgłośni Polskiego Radia w Bydgoszczy.

Z Bohdanem Tomaszewskim (drugi z prawej) podczas relacjonowania zawodów sportowych w Szczecinie (1947)

W sierpniu 1945 roku zamieszkał w Szczecinie. Tu objął stanowisko wicedyrektora Dyrekcji Okręgowej Polskiego Radia. Został pierwszym dyrektorem (kierownikiem) Rozgłośni PR w Szczecinie, którą kierował od 1 września 1945 do 12 sierpnia 1946 roku. Kierował także Wydziałem Propagandy w Wojewódzkim Urzędzie Informacji i Propagandy. Był aktorem, śpiewakiem i reżyserem w Teatrze Komedia Muzy­czna (1946-1947). Komentował ważniejsze wydarzenia sportowe w mieście. W kilka lat po opuszczeniu Szczecina powrócił, by gościnnie wystąpić w słuchowisku radiowym Bronisława Słomki Ten, który przyszedł w reż. Juliusza Burskiego, emitowanym przez rozgłośnię PR w Szczecinie (1965).

Od 1947 roku, z krótkimi przerwami, aż do śmierci związany był z Wrocławiem. Był aktorem (od 1948), a później dyrektorem (sez. 1950/51) w Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu. W latach 1951 oraz 1953-1955 w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku, w 1952 w Teatrze Nowym w Poznaniu. Od 1 czerwca 1955 do 30 września 1958 roku był kierownikiem artystycznym Teatru im. Żeromskiego w Radomiu. W latach 1960-1964 występował w Teatrze Polskim w Bydgoszczy. W sezonie 1964/65 powrócił do Wrocławia. Z tamtejszymi Teatrami Dramatycznymi był związany aż do śmierci. Podobnie jak przed wojną grywał w filmach, w których stworzył wiele znakomitych i niezapomnianych kreacji, najczęściej drugoplanowych. Ze względu na swoje emploi zarówno w teatrze, jak i w filmie grał role charakterystyczne. Do najciekawszych kreacji teatralnych okresu powojennego należały: Geoffrey-Fisher w Billy kłamcy, Tobiasz w Chwiejnej równowadze, Mosca w Volpone, Król w Mazepie, Helmer w Domu lalki, Dyndalski w Zemście, Sorin w Czajce. Był także bardzo cenionym reżyserem teatralnym - m.in. Święty płomień (1947), Odwety (1949), Cudzoziemczyzna (1953). Grał również w Teatrze Telewizji.

Po wojnie wystąpił w dwudziestu filmach fabularnych. Grał bardzo różnorodne role zarówno dramatyczne, jak i komediowe, m.in. w obrazach Dwie brygady, Za wami pójdą inni, Ogniomistrz Kaleń Kiedy miłość była zbrodnią i Czerwone i złote. Największą popularność przyniosły mu role Jefima Siemionowicza, opiekuna Janka Kosa w serialu Czterej pancerni i pies (odc. 1 Załoga), oraz Jaśka „Johna” Pawlaka w kultowej dziś komedii Sami swoi. Zagrał także Kapitana w filmie Cała naprzód (1966), którego część zdjęć była realizowana w Szczecinie.

Był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Wanda (nazwisko panieńskie nieznane). Drugą żoną była aktorka i pedagog Jadwiga (Iga) Mayr.

Zmarł 30 września 1970 roku we Wrocławiu. Jest pochowany na Cmentarzu Osobowickim (kw. 24-1-1) razem ze swoją druga żoną.

Teatr (Szczecin)

Tytuł Autor Reżyseria Forma twórczości Postać Teatr Data premiery
Mariusz Marcel Pagnol Zdzisław Karczewski reżyseria Komedia Muzyczna 14 lutego 1947
Panna Maliczewska Gabriela Zapolska Zdzisław Karczewski reżyseria Komedia Muzyczna 1 marca 1947
Mąż pognębiony Molière Henryk Lotar obsada aktorska Conferencier Komedia Muzyczna 20 marca 1947
Subretka Jacques Deval Zdzisław Karczewski reżyseria, obsada aktorska Komedia Muzyczna 12 kwietnia 1947
Niebieski lis Franciszek Herczeg Artur Młodnicki obsada aktorska Baron Trill Komedia Muzyczna 10 maja 1947
Dwa teatry Jerzy Szaniawski Zdzisław Karczewski inscenizacja, reżyseria, obsada aktorska Dyrektor Teatru „Małe zwierciadło” Komedia Muzyczna 24 czerwca 1947



Filmografia

Zdzisław Karczewski jako Kapitan „Rosity” w filmie Cała naprzód
  • 1932 – Pod Twoją obronę reż. Józef Lejtes, Edward Puchalski – rola: Porucznik, przyjaciel Polaskiego
  • 1936 – Bolek i Lolek reż. Michał Waszyński – rola: Franek
  • 1936 – Róża reż. Józef Lejtes – rola: obsada aktorska
  • 1939 – Doktór Murek reż. Juliusz Gardan – rola: Mężczyzna z cyrku
  • 1949 – Za wami pójdą inni reż. Antoni Bohdziewicz – rola: „Hiszpan”
  • 1950 – Dwie brygady reż. Eugeniusz Cękalski – rola: Reżyser
  • 1961 – Ogniomistrz Kaleń reż. Ewa i Czesław Petelscy – rola: Pułkownik Tomaszewski
  • 1963 – Czarne skrzydła reż. Ewa i Czesław Petelscy – rola: Poseł Antoni Mieniewski
  • 1963 – Pamiętnik pani Hanki reż. Stanisław Lenartowicz – rola: Ambasador Dowgird
  • 1966 – Cała naprzód (opowieść 2) reż. Stanisław Lenartowicz – rola: Kapitan „Rosity”
  • 1966 – Czterej pancerni i pies (odc. 1 Załoga) reż. Konrad Nałęcki – rola: Jefim Siemionycz
  • 1967 – Kiedy miłość była zbrodnią reż. Jan Rybkowski – rola: Sołtys Henig
  • 1967 – Sami swoi reż. Sylwester Chęciński – rola: John Pawlak
  • 1968 – Czerwone i złote reż. Stanisław Lenartowicz – rola: Zenon Kaługa vel Ignac Kaczmarek
  • 1968 – Lalka reż. Wojciech Has – rola: Adwokat Łęckiego podczas licytacji
  • 1970 – Prom reż. Jerzy Afanasjew – rola: Stary rybak



Nagrody

  • 1949 – nagroda za rolę Burmina w sztuce W pewnym mieście Sofronowa w Teatrach Dramatycznych w Poznaniu na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach
  • 1957 – nagroda artystyczna Prezydium WRN w Kielcach za reżyserię Graczy Gogola i Prowincjuszki Turgieniewa w Teatrze im. Stefana Żeromskiego Kielce-Radom
  • 1960 – nagroda za rolę Chłudowa w sztuce Ucieczka Bułhakowa w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Bydgoszczy-Toruniu na Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu



Z przemówienia Zdzisława Karczewskiego w dn. 25 grudnia 1945 roku

Zdzisław Karczewski w karykaturze Jotesa (Jerzy Szwajcer)
  • Melduję, nową stację nadawczą na usługach prawdy o odrodzonej demokratycznej Polsce. Melduję, że rozkaz został wykonany. Szczecin żyje. Szczecin przemawia. Szczecin całemu światu dowodzi mową polską, że jest polski i polski pozostanie. (Szczecin przemówił, „Radio i Świat” 1946 nr 1)



Polskie Radio Szczecin we wspomnieniach Zdzisława Karczewskiego

  • (...) Szczecin nigdy nie miał radia. Nie było tam żadnych urządzeń pomocniczych. Wszystko musieliśmy zbudować sami. Nie mogliśmy się połączyć z programem ogólnopolskim, bo nie było przecież nigdy kabla pomiędzy Szczecinem a Warszawą. Wreszcie wynaleźliśmy z Tadeuszem Kańskim, dyrektorem radia bydgoskiego, oryginalny sposób porozumiewania się. Rozgłośnię w Bydgoszczy można było usłyszeć, ale tylko głęboka nocą, na dobrym odbiorniku, kiedy wszystkie inne stacje milczały. W ten sposób Rozgłośnia Szczecińska otrzymywała conocny serwis wiadomości krajowych, który następnego dnia nadawała przez głośniki. Proszę pamiętać, że myśmy ciągle byli bez żadnych połączeń kablowych - telefonicznych czy telegraficznych. Od czasu do czasu docierał pociąg. (Alicja Maciejowska, Halo, halo! Tu Polskie Radio Szczecin)



Ciekawostki

  • Znana jest anegdota, która głosi, iż Zdzisław Karczewski uważał, nie bez racji, że sygnałem szczecińskiej Rozgłośni Radiowej powinien być dźwięk syreny statku. Ze względu na brak w tamtych czasach przenośnych urządzeń nagrywających, dźwięk syreny zastąpiono odgłosem wydawanym przez butelkę wypełnioną w połowie winem



Źródła

Bibliografia

Inne



IES64.png
Autor opracowania: Andrzej Androchowicz


Źródło: „http://pomeranica.pl/index.php?title=Zdzisław_Karczewski&oldid=231953”