Jerzy Pachlowski
Jerzy Pachlowski | |||
pisarz | |||
| |||
Data urodzenia | 15 maja 1930 | ||
Miejsce urodzenia | Kraków | ||
Data śmierci | 3 kwietnia 2012 | ||
Miejsce śmierci | Szczecin | ||
Jerzy Pachlowski (1930-2012) – pisarz marynista, dziennikarz, tłumacz, marynarz
Życiorys
Jerzy Jan Pachlowski urodził się 15 maja 1930 roku w Krakowie. Wcześnie stracił rodzinę. Wychowywał się samotnie w okupacyjnym Krakowie. Po wojnie przebywał w internatach i domach dziecka na Śląsku Opolskim. W latach 1946-1948 był wychowankiem Młodzieżowego Ośrodka Szkoleniowego w Sławęcicach k. Kędzierzyna. Tam też uczęszczał do Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego. W 1950 roku zdał maturę. W 1955 roku ukończył studia literaturoznawcze w Instytucie Literackim im. Gorkiego w Moskwie pod kierunkiem Konstantego Paustowskiego. W trakcie studiów poznał Linę Wasyliwną Kostenko, ukraińską poetkę i tłumaczkę, która została jego żoną. Miał z nią córkę Oksanę (ur. 1956), późniejszą pisarkę i wykładowcę literatury i kultury ukraińskiej na Uniwersytecie La Sapienza w Rzymie.
Ze Szczecinem związany był od 1956 roku. Był dziennikarzem „Głosu Szczecińskiego” i tygodnika „Ziemia i Morze” (1956-1957). W latach 1958-1964 pracował we flocie rybackiej jako rybak dalekomorski. Był m.in. świetlicowym na statku-bazie Przedsiębiorstwa Połowów Dalekomorskich „Gryf”.
Jako pisarz zadebiutował w 1958 roku. W latach 1976-1981 był prezesem szczecińskiego Oddziału Związku Literatów Polskich, delegatem na Kongres Kultury Polskiej, rozwiązanego przez władze z chwilą ogłoszenia stanu wojennego. Podczas stanu wojennego działał w ruchu podziemnym pisarzy niezależnych związanych z opozycją demokratyczną. Był członkiem-założycielem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i Obywatelskiego Komitetu Porozumiewawczego w Szczecinie (1989). Od 1993 roku kierował Szczecińskim Oddziałem SPP, a w 1996 został prezesem honorowym Stowarzyszenia.
Współpracował także z Rozgłośnią Polskiego Radia w Szczecinie.
Dwukrotnie żonaty. Drugą żoną była Helena Pachlowska, poetka i tłumaczka literatury.
Zmarł 3 kwietnia 2012 roku w Szczecinie. Został pochowany w rodzinnym grobowcu w Krakowie.
Z inicjatywy szczecińskiego Stowarzyszenia „Czas Przestrzeń Tożsamość”, 28 października 2017 roku na Cmentarzu Centralnym posadzono Drzewko Pamięci, którym uhonorowano Jerzego Pachlowskiego jako osobę zasłużoną dla życia kulturalnego Szczecina
Z red. Bogdanem Wojtczakiem (z prawej) - fot. ze zbiorów Bogdana Bombolewskiego
Z operatorem Januszem Pietrzykowskim
Jerzy Pachlowski w obiektywie Witolda Chromińskiego
fot. ze zbiorów Joanny Panasiewicz
Twórczość publicystyczna i literacka
W latach 1956-1958 związany był z redakcją dziennika „Głos Szczeciński”. Od początku istnienia był publicystą i reporterem nowo powołanego do życia w 1956 roku tygodnika „Ziemia i Morze”. Jednak jego nazwisko w stopce redakcyjnej zaczęło się ukazywać dopiero w grudniu 1956 roku. Z gazetą współpracował aż do likwidacji pisma w połowie 1957 roku. W latach 1979-1981 kierował redakcją „Rybaka Dalekomorskiego”.
Zadebiutował w 1958 roku opowiadaniem Garbus, które ukazało się w almanachu Szczecin literacki. Duży rozgłos oraz pochlebne oceny krytyki przyniósł mu wydany w 1963 roku tom Delfiny idą po wiatr, z którego kilka opowiadań zalicza się do klasyki polskiej prozy marynistycznej. W 1966 roku na łamach „Kuriera Szczecińskiego” publikował w odcinkach własną powieść Diabły z Sintiam Bourem. Jako autor, uprawiał nowelistykę, powieściopisarstwo i eseistykę. Ponadto zajmował się przekładami z języków obcych. Był pierwszym tłumaczem z języka łotewskiego oraz redaktorem zbioru opowiadań Zielone żagle złudzeń (Czytelnik, Warszawa 1984). Zbiór ten opatrzył esejem o literaturze łotewskiej. Wspólnie z żoną Heleną przetłumaczył z jęz. rosyjskiego relację Anatola Dyjaczynskiego o życiu Polaków w Kazachstanie Myśmy do stepów unieśli ojczyznę. Opowieść faktograficzna o Polakach wywiezionych z Żytomierszczyzny na Ukrainie w stepy Kazachstanu w 1936 roku (Wydawnictwo Archiwum Państwowego „Dokument”, Szczecin 1994). Swoje szkice o Szczecinie (Miasto dialogu kultur i Rozważania szczecińskie) zamieścił w 3 numerze gdańskiej „Pomeranii” poświęconej tematyce szczecińskiej. Był również redaktorem tego numeru. Inne szkice poświęcone Szczecinowi zamieścił w zbiorze dokumentów Sejmiku Kultury (Czym jest, czym powinien być Szczecin - 1995) oraz na łamach polsko-niemieckiego „Promu” (Szczecin - miasto dialogu kultur. W poszukiwaniu filozofii nowego sąsiedztwa - 1999). Był członkiem Rady Programowej szczecińskiego almanachu społeczno-kulturalnego „Morze i Ziemia”.
W jego twórczości można wyróżnić dwa podstawowe nurty. Pierwszy poświęcony jest ludziom morza, marynarzom i rybakom dalekomorskim, ich trudnej, często ryzykownej pracy, ich losom, wyobcowaniu, konfliktowi między jednostką a grupą, tęsknocie za domem. Drugi, bardziej egzotyczny temat, związany jest z Afryką. W głównej mierze dotyka on relacji między białymi i czarnymi ludźmi, różnic kulturowych, wzajemnych skomplikowanych dziejów, dystansu cywilizacyjnego Afryki i Europy. W tej kwestii autor opowiadał się po stronie czarnego człowieka.
O twórczości Pachlowskiego Piotr Kuncewicz pisał: (...) Przy wszystkich marynarskich, niekiedy dosadnych realiach Pachlowski bardziej opisuje ludzki świat wewnętrzny aniżeli cokolwiek innego. Być może to właśnie bardziej niż egzotyka rybacko-afrykańska sprawiło, że Pachlowski został tak dobrze przyjęty przez czytelników, że ma to trudne do określenia „coś”, czego tak często brakuje autorom bardziej od niego płodnym.
W 2010 roku szczecińska oficyna Archiwum Państwowego „Dokument” i gdański Instytut Kaszubski wydały pod redakcją Kazimierza Kozłowskiego wybór artykułów Jerzego Pachlowskiego (a także Lecha Bądkowskiego), publikowanych w szczecińskim tygodniku „Ziemia i Morze”.
Opowiadania, powieści, ważniejsze recenzje i artykuły w prasie
- 1956 – Do Ojczyzny, „Ziemia i Morze” 1956 nr 9, s. 7
- 1956 – Bohaterstwo i obojętność, „Ziemia i Morze” 1956 nr 10, s. 4
- 1956 – Sprawy nieobojętne, „Ziemia i Morze” 1956 nr 11, s. 1-2
- 1956 – Od Zalewu wieje wiatr (reportaż), „Ziemia i Morze” 1956 nr 14, s. 1-2
- 1956 – Międzyzdroje z zaułka, „Ziemia i Morze” 1956 nr 19, s. 2
- 1956 – Pierwsze kroki na polskiej drodze do socjalizmu, „Ziemia i Morze” 1956 nr 24, s. 3
- 1956 – Niech będzie lekcją ostatnią..., „Ziemia i Morze” 1956 nr 31-32, s. 2 i 9
- 1956 – Związek marynarzy na szerokich wodach, „Ziemia i Morze” 1956 nr 33, s. 2
- 1957 – Biczowanie na biczu, „Ziemia i Morze” 1957 nr 1, s. 4
- 1957 – Złote Wybrzeże, „Ziemia i Morze” 1957 nr 12, s. 1 i 3
- 1963 – Bissimillach (opowiadanie), „Kurier Szczeciński” 1963 nr 88, s. 8
- 1963 – Czterech na jednego (opowiadanie), „Kurier Szczeciński” 1963 nr 228, s. 5
- 1963 – Delfiny idą po wiatr, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, (wyd. II - 1965)
- 1964 – Brak człowieka na morzu (z cyklu: Nasza recenzja), „Kurier Morski” 1964 nr 8 - miesięczny dodatek do „Kuriera Szczecińskiego” 1964 nr 225, s. 4
- 1965 – Mądry i głupi (z bajek egipskich), „Kurier Szczeciński” 1965 nr 35, s. 5
- 1965 – Smok z doliny Williamett (opowiadanie), „Harcerski trop” 1965 nr 3 - dodatek do „Kuriera Szczecińskiego” 1965 nr 65, s. 5
- 1965 – Nachkita (opowiadanie), „Harcerski trop” 1965 nr 4 - dodatek do „Kuriera Szczecińskiego” 1965 nr 89, s. 3
- 1965 – Saliński - pisarz osobliwy (z cyklu: Nasze recenzje), „Kurier Morski” 1965 nr 4 - miesięczny dodatek do „Kuriera Szczecińskiego” 1965 nr 94, s. 4
- 1966 – Cudze rady, „Harcerski trop” 1966 nr 2 - dodatek do „Kuriera Szczecińskiego” 1966 nr 16, s. 5
- 1966 – Mądry chłopiec, „Harcerski trop” 1966 nr 2 - dodatek do „Kuriera Szczecińskiego” 1966 nr 40, s. 5
- 1966 – Diabły z Sintiam Bourem (5), „Kurier Szczeciński” 1966 nr 47, s. 5
- 1966 – Diabły z Sintiam Bourem (7), „Kurier Szczeciński” 1966 nr 50, s. 5
- 1966 – Diabły z Sintiam Bourem (8), „Kurier Szczeciński” 1966 nr 51, s. 5
- 1966 – Lisica i żmija (opowiadanie), „Harcerski trop” 1966 nr 3 - dodatek do „Kuriera Szczecińskiego” 1966 nr 64, s. 5
- 1966 – Nabieracz (opowiadanie), „Harcerski trop” 1966 nr 4 - dodatek do „Kuriera Szczecińskiego” 1966 nr 93, s. 5
- 1966 – O wielkim leniu (bajka kubańska), „Harcerski trop” 1966 nr 12 - dodatek do „Kuriera Szczecińskiego” 1966 nr 294, s. 5
- 1970 – O Szczecinie - nasi zagraniczni przyjaciele. Głos z zaprzyjaźnionej Łotwy (rozmowa z Ritą Ługińską), „Kurier Szczeciński” 1970 nr 100, s. 4-5
- 1971 – Ryba i słońce, Ossolineum, Wrocław
- 1977 – Opowiadania morskie, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, (wyd. II - 1979)
- 1977 – Wołanie horyzontów (powieść), Wydawnictwo Morskie, Gdańsk
- 1991 – Na krawędzi wody (opowiadanie), „Dekada Literacka” 1991 nr 31, s. 7
- 1991 – Na krawędzi wody, Polskie Pismo i Książka, Szczecin
- 1996 – Visby, Sztokholm. Zapiski osobiste, „Pomerania” 1996 nr 12, s. 22
- 1997 – Rozważania szczecińskie, „Pomerania” 1997 nr 3, s. 2
- 1997 – Miasto dialogu kultur , „Pomerania” 1997 nr 3, s. 35
Antologie
- 1958 – Szczecin literacki
- 1969 – Apawiadanni polskich pismiennikow (w jęz. białoruskim)
- 1970 – Zachodem poszły dzieje
- 1972 – Polski morski noweli (w jęz. bułgarskim)
- 1974 – Głosy morza
- 1974 – Polskij rasskaz (w jęz. rosyjskim)
- 1974 – Dom z naszych rąk
- 1979 – Gaismas pilna pilseta (Miasto pełne światła - antologia poetów szczecińskich w jęz. łotewskim)
- 1982 – Kniga polskich apawiadannja (w jęz. białoruskim)
- 1985 – Nachbarn texte aus Polen (w jęz. niemieckim)
Twórczość radiowa
Tytuł słuchowiska | Reżyseria | Obsada | Data pierwszej emisji |
---|---|---|---|
Co za przeklęty grat z cyklu Opowieści pięciu mórz (współautor Czesław Czerniawski) | Juliusz Burski | Włodzimierz Grabowski, Tadeusz Nowicki, Zdzisław Waśkiewicz | 30 grudnia 1963 |
Wołanie horyzontów | Julia Zyblewska | Zbigniew Samogranicki | 7 lipca 1975 |
Nasi, Strzygoń | Sylwester Woroniecki | Janusz Przybyła | 8 listopada 1980 |
Dlatego oddałem je słońcu | Sylwester Woroniecki | Janusz Przybyła | 8 lutego 1981 |
Rondo Capriccioso | Sylwester Woroniecki | Antoni Szubarczyk | 23 stycznia 1983 |
Daina | Jerzy Szafulski | 19 czerwca 1983 | |
Dwie jesienie jednego roku | Sylwester Woroniecki | Mieczysław Franaszek | 23 czerwca 1991 |
Nagrody
- 1961 – II nagroda w konkursie marynistycznym (6 tys. zł)
- 1963 – nagroda Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie
- 1966 – nagroda literacka im. Mariusza Zaruskiego za tom opowiadań Delfiny idą po wiatr
- 1971 – Nagroda im. Josepha Conrada za tom opowiadań Ryba i słońce
- 1977 – III nagroda w konkursie na utwór o tematyce morskiej za powieść Wołanie horyzontów
Odznaczenia
- 1960 – brązowa odznaka Zasłużony Pracownik Morza
O Jerzym Pachlowskim pisali m.in.
- Feliks Fornalczyk, Coś ponad nawigację, „Morze i Ziemia” 1983 nr 24, s. 8-9
- Artur Daniel Liskowacki, Jerzy Pachlowski (1930-2012), „Kronika Szczecina 2011”, Szczecin 2012, s. 195-198
- Kazimierz Kozłowski, Literat-marynista, piewca ziemi i morza, Pomorza: Jerzy Pachlowski 1930-2012, „Studia Cassubiana” 2013 nr 15, s. 440-443, Gdańsk
- Piotr Zieliński, Jerzy Pachlowski w: Okruchy pamięci. Szczeciński alfabet wspomnień, Wydawnictwo Germa, Szczecin 1999
Bibliografia
- Lesław M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni 1939-1991. Leksykon, PWN, Warszawa 1995
- Encyklopedia Szczecina t. II P-Ż (pod red. Tadeusza Białeckiego, autorki hasła Hanna Niedbał i Katarzyna Stańczyk), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2000
- Zbigniew Jarzębowski, Słuchowiska szczecińskiego Radia, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2009
- Piotr Kuncewicz, Proza polska od 1956. Agonia i nadzieja t. 4, Graf-Punkt i Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1994